Stanisław Leszczyński był również reformatorem

Dwóch reformatorów, dwa ciekawe spostrzeżenia na potrzebę zmian. Historia naszego kraju pokazała, że potrzebowaliśmy nie raz wielu solidnych reform. Przyjrzyjmy się dwóm postaciom: królowi Polski Stanisławowi Leszczyńskiemu oraz zakonnikowi Stanisławowi Konarskiemu.

XVIII – wieczni reformatorzy, tak ważni dla Polskiej historii – król i zakonnik. Czy były elementy, które łączyły bohaterów tekstu? Te same pomysły reform, a może podobny światopogląd? Prześledźmy ich losy oraz chęci wprowadzenia pewnych innowacji w dość stagnacyjnym państwie.

Stanisław Konarski

Hieronim Franciszek Konarski, znany bardziej jako Stanisław (było to jego imię zakonne) urodził się 30 września 17000 roku w Żarczycach Dużych, zmarł 3 sierpnia 1773 roku w Warszawie. Był tłumaczem, edytorem, publicystą, pisarzem politycznym, a co ważne – reformatorem szkolnictwa. Założył Collegium Nobilium w latach 40 – tych XVIII wieku. Był pijarem oraz nauczycielem domowym. Wykładał poezję i retorykę w pijarskich szkołach, a w latach 20 – tych XVIII wieku wyjechał do Włoch. Uczęszczał tam do rzymskiego uniwersytetu Sapienza w którym pracował jako nauczyciel retoryki. Następnie przebywał we Francji, Austrii i Niemczech. Pobyt w europejskich państwach pozwolił Konarskiemu poznać lepiej szkolnictwo za granicą Rzeczpospolitej.

Stanisław Konarski jako stronnik Stanisława Leszczyńskiego, rozwijał działalność publicystyczną i dyplomatyczną. W swoich reformach skupił się głównie na szkolnictwie. Pod jego okiem zostały opracowane tzw. Ustawy szkolne, które w późniejszych latach były kanwą dla wielu reformatorów. W latach 1750-1755 przeprowadził bardzo dokładną i gruntowną reformę w szkołach pijarskich, skupiając się i zwracając uwagę na wychowanie obywatelskie oraz patriotyczne.

Stanisław Konarski

Konarski postulował za wejściem języka polskiego jako języka wykładowego, chciał unowocześnienia programu nauczania, rozwoju pracowni naukowych np. astronomicznych, wprowadzenia zajęć z wychowania fizycznego, naukę języków nowożytnych takich jak francuski czy niemiecki, wprowadzenie zajęć z fizyki, matematyki, botaniki, geografii oraz historii. Zaznaczmy jednak, że reformy zaproponowane przez Stanisława Konarskiego były później kontynuowane przez Komisję Edukacji Narodowej.

W szkolnictwie postulował o odsunięcie na dalszy plan łaciny, nauczanie języka narodowego oraz wprowadzenie zajęć technicznych. Wydawał prace poświęcone pięknej mowie (np. De emendalis elopuentiove cithis), a także retoryce. Unowocześnione zostały szkoły jezuickie, a w szkołach pijarskich uczyli się późniejsi politycy. Opowiadał się za Familią, czyli za wielkomagnackim stronnictwem Czartoryskich oraz ich krewnych i powinowatych z innych rodów. Ich program nawiązywał do myśli Stanisława Konarskiego.

Sam Konarski swoje poglądy polityczne opisał w utworze O skutecznym rad sposobie, w którym to opowiadał się za reformą obrad sejmowych, przede wszystkim za likwidacją liberum veto. Uporządkował polskie prawo ustanowione przez sejm, a dowodem na to jest praca Volumina Legum, czyli Zbiory Praw. Domagał się także wprowadzenia zasady głosowania poprzez większość. Opowiadał się za tym, by wszyscy ludzie byli równi (to dość niespotykane w ówczesnych czasach). Uważany jest za czołowego prekursora polskiego Oświecenia, odegrał ważną rolę w odrodzeniu z zacofania polityczno-kulturalnego czasów saskich.

Stanisław Leszczyński

Stanisław Leszczyński urodził się 20 października 1677 roku, a zmarł 23 lutego 1766 roku (dość niefortunnie, gdyż zapalił się jego płaszcz kiedy ten przebywał blisko kominka. Zmarł od poniesionych ran w wieku 88 lat; był najdłużej żyjącym królem Polski). W latach 1705-1709 oraz 1733-1736 był władcą Polski, a także tłumaczem (jako gorliwy katolik tłumaczył najczęściej prace religijne) i pisarzem.

Stanisław Leszczyński

Głównym dziełem Stanisława Leszczyńskiego, w którym przedstawiona jest wizja naprawy Rzeczpospolitej to napisany w 1749 roku Głos wolny wolność ubezpieczający. Poruszane są w nim kwestie aktualnych spraw Rzeczpospolitej. Jedną z nich było życie chłopa polskiego. Leszczyński uważał, że nieodzowna jest reforma stosunków agrarnych. Formy ucisku w stosunku do chłopa są sprzeczne z interesem szlachty i państwa, a takie stanowią groźne niebezpieczeństwo dla wolności, dlatego Leszczyński zrezygnował z pańszczyzny i zaproponował reformę, która stanowiła o oczynszowaniu chłopstwa, co było korzystne dla obu stron. W tym dziele można przeczytać także o obronie praw mieszczan, utworzeniu silnej armii, nałożeniu podatku na szlachtę, wprowadzeniu monarchii konstytucyjnej, zniesieniu wolnej elekcji, wzmocnieniu władzy wykonawczej, o obronie prawnej chłopstwa i zniesieniu wspomnianej pańszczyzny. Miała zostać usprawniona władza centralna w takich dziedzinach jak wojsko, policja, skarb, sądownictwo (które miało opierać się na kolegialnych, fachowych radach ministerialnych).

Rola króla miała być ograniczona do kierowania administracją, przy czym odpowiedzialność za politykę rządową ciążyłaby na ministrach. Kandydaci na urzędy mieli być wybierani większością głosów. Władza najwyższa miała zostać przy sejmie. To był raczej najsłabszy punkt programu reform Leszczyńskiego, ponieważ nie zdobył się na zdecydowane odrzucenie zasady jednogłośności przy podejmowaniu uchwał. Ograniczał jednak liberum veto, by nie prowadziło do zrywania obrad. Proponował, by króla wybierał sejm w podwójnym składzie posłów. Planował także wielkie reformy społeczne i gospodarcze.

W kraju unowocześniono technikę upraw ziemi, zmodernizowano maszyny rolne, a w miastach powstało wiele manufaktur. Także banki, by ułatwić handel i wymianę pieniądza.

Bibliografia:

1. Cieślak E., Stanisław Leszczyński, Wrocław 1994.
2. Dłużewski – Nowak J., Stanisław Konarski, Warszawa 1951.
3. Kurdybacha Ł., Działalność pedagogiczna Stanisława Konarskiego, Warszawa 1957.
4. Lechicka J., Rola dziejowa Stanisława Leszczyńskiego oraz wybór z jego pism, Toruń 1951.