Grupa kilkunastu naukowców z różnych dziedzin postanowiła przebadać aktywność budowniczych w Europie na podstawie używanego przez nich drewna. Co to ma wspólnego z cenami żywności i wybuchami zarazy? Jak się okazuje, bardzo wiele.

W czternastym wieku miał miejsce dramatyczny spadek populacji zamieszkującej Europę. Dotychczas wiązano go z dwiema głównymi przyczynami.

Pierwszą z nich był Wielki Głód, największa klęska głodu w ubiegłym milenium, która dotknęła kontynent w latach 1315-1322, pociągając za sobą miliony ofiar i upadek cywilizacji. Jako drugą podawano Czarną Śmierć, plagę zarazy pustoszącą Europę w latach 1346-1353. Jak jednak tłumaczą autorzy artykułu „Linking European building activity with plague history”, opublikowanego w czasopiśmie „Journal of Archaeological Science”, z najnowszych badań wynika, że kontynent był w głębokim kryzysie już wcześniej.

Naukowcy zrekonstruowali historię aktywności budowniczych w Europie od połowy trzynastego do końca siedemnastego stulecia. Wnioski wyciągnęli na podstawie szczegółowych analiz 50 000 kawałków drewna. Dzięki precyzyjnemu datowaniu tych próbek mogli udowodnić między innymi to, że tak zwany kryzys późnego średniowiecza trwał już w 1300 roku, czyli kilkanaście lat przed wielką klęską głodu. Doszło wówczas do dramatycznego spadku ilości budowanych obiektów.

Kiedy ścięto to drzewo?

Badacze wyjaśniają, że analiza precyzyjnie określanych z pomocą dendrochronologii dat wyrębu drewna konstrukcyjnego to nowe i ważne narzędzie. Co więcej, jest ono niezależne od źródeł pisanych i innych znalezisk archeologicznych. Jednocześnie fluktuacja aktywności w dziedzinie budownictwa jest wyraźnie związana ze zmianami demograficznymi, ekonomicznymi i społecznymi w historii.

Jak pisze Fredrik Charpentier Ljungqvist z Wydziału Historii Uniwersytetu Sztokholmskiego w artykule „Historic building activity in Europe mirrors plague outbreaks and food prices” opublikowanym w serwisie „Sciencenordic.com”:

[…] mało jest dokumentów stanowiących dowody na to, jak aktywność budowlana zmieniała się w Europie  przed czasami współczesnymi. Potrzebne jest alternatywne podejście, dlatego badaliśmy zachowane fizyczne dowody na aktywność budowlaną. Zrekonstruowaliśmy jej zmiany na podstawie dat wyrębu drewna konstrukcyjnego pozyskanego w trakcie badań archeologicznych starych budynków.

Zespół naukowców zajął się okresem od 1250 do 1699 roku. Pierwszym krokiem było stworzenie pełnego obrazu fluktuacji ilości i rozmiaru budynków wznoszonych w tym okresie w Europie. Później przyszedł czas na dociekanie, jakie siły powodowały te zmiany.

Jak podkreśla Fredrik Charpentier Ljungqvist, zespół naukowców przebadał szeroki wachlarz możliwych przyczyn, by dojść do wniosku, że to wybuchy zarazy i wzrost cen żywności zawsze wywierały największy efekt. Badacz przytacza przykład:

Największy spadek aktywności budowlanej wystąpił pięć lat po wybuchu epidemii zarazy, jednak już rok później (tzn. sześć lat po tym, jak zaczęła się epidemia), aktywność budowlana wróciła do normy. Widać wyraźnie, że aktywność budowlana odzwierciedla ogólny poziom dobrostanu społeczeństwa.   

Naukowcy zajmujący się analizami próbek wierzą, że udowodnili ich przydatność jako źródła historycznego do badań między innymi dziejów demografii i ekonomii. Jak pisze Fredrik Charpentier Ljungqvist, mają oni nadzieję, że archeolodzy i historycy zaczną używać w przyszłości cennych informacji, jakich dostarcza datowanie wyrębu drewna użytego do wznoszenia budynków.

Źródła informacji:

1. Historic building activity in Europe mirrors plague outbreaks and food prices, sciencenordic.com [dostęp 27.09.2018].
2. Linking European building activity with plague history, „Journal of Archaeological Science”, t. 98  (2018).