Twoja Historia

Portal dla tych, którzy wierzą, że przeszłość ma znaczenie. I że historia to sztuka dyskusji, a nie propagandy.

Czy Rzeczpospolita Obojga Narodów rzeczywiście była „rajem dla Żydów”?

Fragment obrazu Jana Matejki ukazującego przyjęcie Żydów w Polsce (fot. domena publiczna)

fot.domena publiczna Fragment obrazu Jana Matejki ukazującego przyjęcie Żydów w Polsce (fot. domena publiczna)

Mieli własny samorząd, wpływali na decyzje polskich sejmów, a popularna legenda mówiła nawet o tym, że pewnego Żyda próbowano koronować na polskiego króla. Czy dawna Polska w istocie była dla Żydów „rajem”?

„Niebo szlachty, raj Żydów, czyściec mieszczan, piekło chłopów”. To charakterystyka Rzeczypospolitej, mająca popularną w dawnych wiekach formę żartobliwego wierszyka opisującego proprietates nationum, czyli przywary i zalety różnych nacji i społeczeństw. Znana jest w wielu różniących się szczegółami wersjach.

Przyjmuje się, że powstała i zyskała sobie popularność w środowisku mieszczańskim. Najstarszy jej przekaz zawarty jest w powstałym w kręgach zwolenników rokoszu Zebrzydowskiego piśmie ulotnym z 1606 roku. Rychło trafiła do druków, w tym do dzieł XVII-wiecznych intelektualistów – m.in. wykładowcy kolegium jezuickiego w Braniewie Michała Radau czy też słowackiego pisarza Daniela Krmana.

Za granicą powiedzenie to dość szybko nabrało cech paszkwilu, zwłaszcza wówczas gdy ustrój społeczny Polski zaczął razić obcokrajowców swym anachronizmem.

Czy Żydzi wpływali na polską politykę?

Na uwagę zasługuje poczesne miejsce, jakie w tej charakterystyce zajmują Żydzi. Wbrew rozpowszechnionym gdzieniegdzie stereotypom położenie prawne ludności żydowskiej w średniowiecznej i nowożytnej Polsce należało do najkorzystniejszych w Europie.

"Żydzi tułający się proszą Kazimierza Wielkiego o przytułek w Polsce" Wojciecha Gersona.

fot.domena publiczna Żydzi tułający się proszą Kazimierza Wielkiego o przytułek w Polsce Wojciecha Gersona.

Począwszy od czasów piastowskich, Żydzi otaczani byli szczególną protekcją książąt, jako „ludzie skarbu książęcego”. Przywilej księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego z 1264 roku, powtórzony w głównych punktach w następnym stuleciu przez Kazimierza Wielkiego, gwarantował ludności żydowskiej ochronę ze strony prawa publicznego.

W Rzeczypospolitej szlacheckiej Żydzi zapewniony mieli samorząd nie tylko w obrębie swoich gmin, ale także w skali ogólnopolskiej, w postaci tzw. sejmu czterech ziemstw (Waadu). Społeczność żydowska dzięki różnym nieformalnym zabiegom służącym zjednaniu sobie posłów szlacheckich miała prawdopodobnie w niektórych okresach wpływ na decyzje sejmów państwowych.

Żyd królem Polski?

Żydzi odgrywali ważną rolę w zarządzie majątków szlacheckich i magnackich latyfundiów, obracając kapitałami i pełniąc często rolę arendarzy, czyli dzierżawców dóbr. Stało się to jedną z głównych przyczyn pogromów i rzezi Żydów podczas kolejnych rozruchów kozacko-chłopskich na Ukrainie.

Koncert Jankiela, jednego z najbardziej znanych Żydów-bohaterów literackich w Polsce.

fot.domena publiczna Koncert Jankiela, jednego z najbardziej znanych Żydów-bohaterów literackich w Polsce.

Największą skalę zjawiska te przybrały podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku oraz słynnej rzezi humańskiej z 1768 roku, gdy solidarnie głowę położyło pod hajdamackie szable wiele tysięcy szlachty i Żydów.

Oznaką korzystnej sytuacji społeczności żydowskiej w Rzeczypospolitej może być popularna w dawnych czasach legenda, według której pierwszym królem elekcyjnym w 1573 roku miano pierwotnie wybrać Żyda Saula Wahla, a dopiero po jego abdykacji tron oddano Henrykowi Walezemu.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Pozycja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.

Komentarze (8)

  1. Anonim Odpowiedz

    Berman, Minc, Szechtet senior, Adam -Aron, Stefan-morderca, Bristigerowa, Wolinska, Zambrowski, Geremek-Lewartow, Slonimski. Zelenski, Boni. Gross, Hofman, ….i wielu, wielu innych. Ach jaka szkoda ze tylu tych dzielnych ludzi poszlo przez komin…..

  2. QWAS Odpowiedz

    Jak nie wiadomo o co chodzi, to chodzi o pieniądze.
    Królowie mieli z nich działalności kasę. Żydzi to taki Urząd Skarbowy Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Gdyby pozwolono handlować i obracać kapitałem wszystkim to „podatki” nie płynęłyby do skarbca tak skutecznie jak za pośrednictwem monolitycznej grupy urzędników skarbowych.

  3. Tom Odpowiedz

    WPISZCIE SOBIE POLACY W GOOGL
    ,, Zydzi Wypedzani 47 razy w ciagu 1000 lat dlaczego”

    a znajdziecie odpowiedz DLACZEGO bedziecie zalowac, ze wzieliscie sobie zydowski garb na wlasne plecy, ktorego kazdy inny narod pozbywal sie jak najpredzej …narod ten wam Polakom zawdziecza swoje przetrwannie i NIGDY WAM ZA TO NIEPODZIEKUJE ZA TO SWIAT BEDZIE MIEC DO WAS POLAKOW PRETENSJE ZE TAKI WREDNY PODLY NAROD PRZEZ WAS PRZETRWAL !

  4. Tom Odpowiedz

    Wpiszcie sobie Polacy w wyszukiwarke sami bo tutaj tylko to kasuja …nawet same komentarze o tym
    ZYDZI WYPEDZANI 47 RAZY W CIAGU 1000 LAT DLACZEGO?

    A WSZYSTKO POWINNO BYC DLA WAS JASNE !

  5. Tom Odpowiedz

    Proponuje filmy ks.prof.Tadeusza Guz
    ktory ma przez nie cala mase problemow poniewaz w Polsce wolno tylko zle pisac o samych Polakach chociazby byly to tylko same klamliwe PASZKWILE to jest to zawsze mile widziae …

    Wszystko inne jest odrazu poczytane za ANTYSEMITYZM I CZY TO NIE WYSTARCZY ZEBY WIEDZIEC KTO SIE W POLSCE PANOSZY NA NIESWOIM ???
    1.
    „FAKTY ZYDOWSKICH MORDOW”
    2.
    „O sprzeciwie sumienia – ocne i az nadto aktualne”
    3.
    „MY POLACY JESTESMY SKAZANI NA ZWYCIESTWO”

    KTOZ JAK BOG !!!
    TRZYMAJMY SIE BOGA OBURACZ TO WYSTARCZY !
    Kwestia czasu jest jak „ICH” na naszych ziemiach nie bedzie POPROSTU ZNIKNA BO ICH ZABIERZE ze sami sie zdziwicie!
    Amen.

Dodaj komentarz

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.