fot.Friedhelm Dröge , lic. CC BY-SA 3.0 Katakumby (fot. Friedhelm Dröge , lic. CC BY-SA 3.0)

Gąszcz tuneli wykopanych na pięciu lub sześciu poziomach, łączących labirynt komnat. Czym były katakumby? Dlaczego to w nich grzebano zmarłych? Kiedy zarzucono ten obyczaj? I czy tylko chrześcijanie mieli swoje katakumby?

Wiara w zmartwychwstanie ciała sprawiała, że w społecznościach pierwszych chrześcijan pogrzeb miał szczególne znaczenie; w odległości około 3 kilometrów od murów Aureliana w Rzymie, w pobliżu Via Appia, znajdowała się dzielnica Ad Catacumbas, gdzie dla bezpieczeństwa pierwsi chrześcijanie chowali swoich zmarłych w podziemnych galeriach.

Od czasu odkrycia katakumb w XVI wieku zidentyfikowano 42 takie galerie; każda tworzy gąszcz tuneli wykopanych na pięciu lub sześciu poziomach i łączących labirynt komnat i rodzinnych loculi, czyli „wnęk”. Najstarsze groby – na przykład grób Flawii Domitylli, żony konsula z roku 95 n.e. – pochodzą z końca I stulecia. Ale najliczniejsze datują się z okresu prześladowań w III wieku.

Ulubione miejsca spotkań

Katakumby nigdy nie były zamieszkane, ale później, w czasach panowania chrześcijan, stały się ulubionym miejscem spotkań, gdzie obchodzono rozmaite uroczystości i budowano kaplice na cześć papieży i męczenników. Większość wyrytych w kamieniu napisów pochodzi właśnie z tego okresu. Na przykład w Katakumbach Pretekstusa widnieje napis poświęcony jednemu ze zmarłych męczeńską śmiercią diakonów papieża Sykstusa, św. Januaremu, pojmanemu razem z nim 6 sierpnia 258 roku n.e.:

BEATISSIMO MARTYRI IANUARIO DAMASUS EPISCOP FECIT („Biskup Damazy uczynił [poświęcenie tego pomnika] błogosławionemu męczennikowi Januaremu”).

fot.domena publiczna Chrześcijanie żegnający męczennika (fot. domena publiczna).

Największy kompleks, znany jako Katakumby św. Kaliksta, wybudował były niewolnik, który w latach 217-222 n.e. został papieżem. Składają się one z komnaty papieskiej z grobami papieży z okresu do Milcjadesa (zm. w 314 roku n.e.), krypty św. Cecylii i Krypty Sakramentów ze wspaniałą kolekcją malowideł ściennych.

Sztuka katakumb była wyraźnym symbolem życia duchowego oraz przyszłego świata. Wśród ulubionych motywów znajdują się gołębica, kotwica, delfin, rybak, Dobry Pasterz i Jonasz – prekursor Zmartwychwstania.

Przedłużające się oczekiwanie

Ponieważ w V wieku katakumby plądrowali Goci i Wandale, wiele zabytków wycofano do miejskich kościołów; przedłużające się oczekiwanie na Drugie Przyjście powodowało, że stopniowo zarzucono zwyczaj podziemnych pochówków. Krypta św. Sebastiana pozostała jednym z niewielu miejsc, które nadal odwiedzano. Odkryli ją średniowieczni pielgrzymi szukający schronienia przed zarazą.

fot.domena publiczna Neapolitańskie katakumby (fot. domena publiczna).

Obok Katakumb Bazylego wznosi się kościół, który upamiętnia najsłynniejszą chrześcijańską legendę Rzymu. Uciekając przed prześladowaniami, św. Piotr spotkał na Via Appia Chrystusa i zapytał: Domine, quo vadis? („Panie, dokąd idziesz?”), a Chrystus mu odpowiedział: „Do Rzymu, na drugie ukrzyżowanie”. Piotr zawrócił i zginął jako męczennik.

Trzy spośród czterdziestu dwóch katakumb – w Villa Torlonia, w Vigna Randatini i na Monte Verde – to katakumby żydowskie.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie w ramach monumentalnej pracy profesora Normana Daviesa: Europa. Rozprawa historyka z historią (w przekładzie Elżbiety Tabakowskiej, Znak 2010).

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce redakcyjnej, w celu wprowadzenia częstszego podziału akapitów.

Polecamy najlepsze książki Normana Daviesa:

„Europa. Rozprawa historyka z historią”

„Na krańce świata. Podróż historyka przez historię”