Wacław II (ur. 1271, zm. 25 VI 1305) – król Czech od 1278, książę krakowski od 1291, król Polski od 1300, syn króla czeskiego Przemysła Ottokara II i Kunegundy, księżniczki ruskiej.

Gdy miał siedem lat, jego ojciec zginął w bitwie pod Dürnkrut (Suchymi Krutami, 1278). Wacław znalazł się pod opieką margrabiego brandenburskiego Ottona. Został potraktowany jako zakładnik, przebywał w Berlinie i Spandau. Pobyt ten zaważył mocno na jego wychowaniu i wykształceniu, stąd prawdopodobnie brała się jego podejrzliwość i nerwowość. W 1283 r. Otton zrzekł się regencji, a władze przejęła matka ze swoim kunkubinem (od 1285 mężem) Zawiszą z Falkensteinu, który stał się nowym opiekunem i wychowawcą Wacława.

W 1285 r. otrzymał Czechy i Morawy jako lenno z rak króla niemieckiego Rudolfa I Habsburga i poślubił jego córkę Jutę. W tym samym roku zmarła matka Wacława, Kunegunda, a Zawisza z Falkensteinu był powoli odsuwany od wpływu na sprawy państwa, tym bardziej że stanął na czele opozycji możnowładczej i był zwolennikiem kontynuowania polityki antyhabsburskiej Przemysła Ottokara (w 1290 został uwieziony i stracony). Pod wpływem Habsburgów, a bezpośrednio żony Juty i biskupa praskiego Tobiasza, nastąpiła zmiana kierunku ekspansji Wacława, który zainteresował się rozbitą na dzielnice Polską. W 1289 r. zhołdował księstwo bytomskie, w 1291 r. cieszyńskie i opolskie, a w 1292 r. raciborskie. W 1290 r. zgłosił pretensje do spadku po Henryku IV Prawym, poparte przez Rudolfa Habsburga. Dotyczyły one nie tylko księstwa wrocławskiego, ale i Małopolski. W tym ostatnim przypadku powołał się na pokrewieństwo z Gryfiną, wdową po Leszku Czarnym, która była jego ciotką.

Na przełomie 1290/91 r. zawarł umowę z Przemysłem II, który zrzekł się na jego rzecz swych praw do ziemi krakowskiej. Wykorzystując poparcie możnowładztwa i biskupa krakowskiego, w latach 1291-1292 ustanowił swą władzę w Krakowie. Usiłował mu w tym przeszkodzić Władysław I Łokietek, który w tym czasie zajął Sandomierz. Wacławowi udało się pokonać Łokietka, a następnie w Sieradzu zmusić do rezygnacji z pretensji do Małopolski. Dążąc do utwierdzenia swojej władzy w Małopolsce, w 1291 r. nadał w Lutomyślu przywilej na rzecz duchowieństwa i rycerstwa, potwierdzający wszystkie dawne prawa i wolności oraz uznający wszystkie darowizny ziemskie swoich poprzedników na tronie krakowskim. W 1300 r., po wypędzeniu z Wielkopolski Władysława Łokietka, za wolą i zgodą społeczeństwa został w sierpniu 1300 r. koronowany w Gnieźnie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę na króla Polski. W tym też okresie podporządkował sobie Pomorze Gdańskie, uznając rządy rodu Święców.

Dla wzmocnienia swojej pozycji w Polsce zaręczył się w 1300 r. z córką Przemysła II, Ryksa (Reiczką), która w momencie ślubu (1303) przyjęła imię Elżbieta. W 1301 r. Wacław, jako wnuk Beli IV, wysunął pretensje do spadku po Arpadach. Wkroczył z wojskami do Budy i nakazał koronację swego syna Wacława III, zaręczonego od 1298 r. z Elżbietą, córką króla Węgier Andrzeja III. Wywołało to konflikt z papieżem, który popierał Andegawenów, i Albrechtem Habsburgiem. W tym samym roku rozszerzył swe wpływy na Śląsku, przejmując opiekę nad małoletnimi władcami księstw wrocławskiego, legnickiego i brzeskiego. Tracąc poparcie magnatów węgierskich na rzecz Karola Roberta Andegaweńskiego, w 1304 r., po nieudanej wyprawie na Węgry, zabrał syna do Pragi, wywożąc jednocześnie węgierskie insygnia koronacyjne. W tym samym czasie nastąpiła interwencja umacniającego swoją pozycję w Rzeszy Albrechta Habsburga i jego syna Rudolfa, zakończona szczęśliwie dla Czechów klęską wojsk niemieckich pod Kutna Horą.

Wacław już od wiosny 1305 r. niedomagał i zmarł w czasie pertraktacji z Albrechtem Habsburgiem w sprawie zabezpieczenia panowania swego małoletniego syna. Przyczyn śmierci upatrywano bądź w truciźnie, bądź w skutkach rozwiązłego życia, jednak najprawdopodobniej była to gruźlica. Z pierwszą żoną Jutą miał kilkoro dzieci, w tym jedynego syna Wacława III, który został później władcą Czech i Polski, oraz córki: Annę (żonę Henryka, księcia Karyntii), Elżbietę (żonę Jana Luksemburskiego) i Małgorzatę (żonę Bolesława, księcia wrocławskiego). Z drugiego małżeństwa z Ryksą miał córkę Agnieszkę (urodziła się kilka dni po jego śmierci).

Był władcą inteligentnym, nosił się z zamiarem powołania w Pradze uniwersytetu, chociaż był niepiśmienny. Czechy za jego panowania doszły do szczytu potęgi, m.in. dzięki bogactwu, jakie przynosiły kopalnie srebra w Kutnej Horze i Igławie. Umożliwiło mu to wprowadzenie od 1300 r. nowej monety – grosza. Ze śmiercią Wacława II wygasła jego polityka europejska, mimo że układ podpisany z Habsburgami już po jego śmierci (VIII 1305) wypadał korzystnie dla Czech. Jego następca, Wacław III, prawdopodobnie musiał uznać zwierzchnictwo cesarza. Rządy czeskie w Polsce miały pewne znaczenie dla idei odbudowy państwa polskiego. To, co zaważyło na wyborze Wacława, miało głębokie podstawy w poglądach społeczeństwa polskiego. Możni byli zniechęceni do prób zjednoczeniowych podejmowanych przez rodzimych dynastów, do ich nieudolności i swarów. Wacław dał się już poznać jako władca energiczny, potrafiący spacyfikować kraj, przywrócić praworządność, co ułatwiało rozwój gospodarki i handlu. Jednym z argumentów przytaczanych przez zwolenników koronacji w 1300 r. było też pokrewieństwo języka słowiańskiego. Rządy te przyczyniły się do wprowadzenia w Polsce nowego systemu monetarnego opartego na wspomnianym już groszu, a także do unowocześnienia administracji opierającej się na urzędnikach królewskich, starostach, zależnych bezpośrednio od władcy. Ideę tę podjęli później Władysław I Łokietek i Kazimierz III Wielki.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Jacek Jaskulski – doktor nauk humanistycznych, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Biblioteką Kórnicką PAN. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Zmarł w 2006 roku.

Nasze publikacje o Wacławie II: