Mieszko I (ur. ok. 935, zm. 25 V 992) – książę polski, syn Siemomysła. Ustalenie przekonującej daty urodzin Mieszka nie jest możliwe. Zapewne urodził się ok. 935 roku jako najstarszy z trzech znanych synów Siemomysła. Jego dzieciństwo ginie w pomroce dziejów, a najstarsi kronikarze przekazali tylko, że urodził się ślepy i w wieku siedmiu lat odzyskał wzrok.

Początki jego panowania przypadają na połowę X wieku, najczęściej przyjmuje się, że nastąpiło to około 960 roku. Władał wtedy Wielkopolską i Kujawami, a zapewne także Mazowszem i Pomorzem Nadwiślańskim. Przed 965 rokiem podjął starania o włączenie do swego władztwa Lubusza, Szczecina i Wolina. Wywołało to reakcje ze strony Wieletów, których interesy polityczne krzyżowały się na tych terytoriach z dążeniami księcia polańskiego. Wieletów wspierał uciekinier saski Wichman, pozostawali oni także w sojuszu z Czechami.

W pierwszej fazie konfliktu Mieszko ponosił porażki, zginął wówczas jego nieznany z imienia brat. Zapewne wtedy zdecydował się na rozbicie przymierza czesko-wieleckiego i nawiązał rokowania z księciem czeskim Bolesławem I. Efektem był sojusz polsko-czeski przypieczętowany małżeństwem Mieszka z córką Bolesława, Dobrawą. Przybyła ona na dwór polski, jak zaświadczają roczniki, jeszcze w 965 roku i być może odegrała znaczącą rolę w przyjęciu chrześcijaństwa przez swego męża w 966 roku.

W następnym roku książę ponownie wyprawił się na Wolinian, wspierany przez posiłki czeskie. Tym razem odniósł zwycięstwo, otwierające mu drogę do opanowania Lubusza i Pomorza Zachodniego. Decyzja o przyjęciu chrztu prowadziła do chrystianizacji całego kraju. Już w 968 roku przybył do Polski, w porozumieniu z Rzymem, biskup Jordan. Jego zadaniem było przeprowadzenie akcji misyjnej wśród poddanych Mieszka i kościelne podporządkowanie jego kraju Rzymowi. Jordan rezydował zapewne w pobliżu dworu książęcego, w Gnieźnie bądź w Poznaniu.

W początkach swego panowania zetknął się książę polański z Niemcami. Było to spowodowane przesuwaniem się granicy jego władztwa ku zachodowi i zajęciem ziemi lubuskiej. Niemcy wcześniej podbili i obłożyli trybutem plemiona połabskie aż po Odrę i stąd Mieszko musiał płacić cesarzowi trybut z nowo zajętych ziem (po rzekę Wartę). Nie było to związane z walkami polsko-niemieckimi, choć książę wszedł w zależność od cesarza Ottona I. Kronikarz Widukind nazywa go przyjacielem cesarza, co należy rozumieć w ówczesnych stosunkach publicznoprawnych jako nierówne przymierze, na mocy którego władca niższy rangą (tu: Mieszko) miał pełną suwerenność we własnym państwie.

Sytuacja zaogniła się po opanowaniu przez Mieszka Pomorza Zachodniego. Feudałowie wschodnioniemieccy, zapewne bez zgody cesarza, zorganizowali pod wodzą margrabiego łużyckiego Hodona wyprawę na księcia polańskiego, ale w 972 roku pod Cedynią ponieśli klęskę z rąk Mieszka i jego brata Czcibora. Cesarz wezwał obie strony w 973 roku do Kwedlinburga, powstrzymał wprawdzie agresywną politykę feudałów niemieckich, ale zażądał, aby książę przysłał na dwór cesarski swego syna Bolesława. W 973 roku, po śmierci cesarza, Mieszko i książę czeski Bolesław II podjęli interwencję w Niemczech na rzecz księcia bawarskiego Henryka Kłótnika, występując przeciwko synowi Ottona I. Być może owa interwencja była podstawą do wielkiej wyprawy cesarskiej na Polskę w 979 roku, podczas której cesarz Otton II poniósł klęskę i doszło do zawarcia pokoju, wzmocnionego małżeństwem (ok. 980) owdowiałego wtedy Mieszka z Odą, córką margrabiego Dytryka.

W 983 roku wybuchło wielkie powstanie Wieletów przeciwko Niemcom i równocześnie zmarł cesarz Otton II. Mieszko ponownie poparł Henryka bawarskiego jako pretendenta do tronu niemieckiego przeciwko małoletniemu Ottonowi III. Wobec klęski Henryka książę nawiązał kontakt z cesarzową Teofano, przeszedł na stronę Ottona i wziął udział w wyprawach przeciwko Wieletom w 985 i 986 roku. W 986 roku spotkał się osobiście z Ottonem III i obdarował go m.in. wielbłądem. Zapewne wówczas doszło do odnowienia przymierza zawartego jeszcze z Ottonem I.

Pod koniec swego życia książę wykorzystał pokojowe stosunki z cesarzem i zaatakował pozostające w konflikcie z Niemcami Czechy. Przed 990 rokiem uderzył na Kraków i wkrótce w jego rękach znalazła się cała Małopolska, zaś w 990 roku opanował Śląsk. Książę czeski, który pod wpływem tych klęsk pogodził się z cesarzem, nie zdołał odzyskać utraconych ziem. Mieszko nawiązał także stosunki z Węgrami, czego wynikiem było małżeństwo jego najstarszego syna Bolesława z księżniczką węgierską.

Około 990–992 roku, panując wówczas między Bałtykiem a pasmem gór (Karpaty, Sudety) oraz między Odrą a Bugiem, podjął zapewne decyzję o podziale kraju między swych synów. Najstarszy Bolesław już wcześniej został wyposażony w Małopolskę, a trzej synowie z drugiej żony mieli objąć pozostałą część kraju. Mieszko oddał państwo pod papieską protekcje i z tej okazji został spisany dokument, którego pełnej treści dzisiaj nie znamy. Zachowało się tylko jego streszczenie, znane pod nazwą regestu Dagome iudex. Mieszko zmarł w podeszłym wieku (ponad 50 lat), gdyż Thietmar nazwał go starcem. Został pochowany, według Jana Długosza, w katedrze poznańskiej, co potwierdziły badania archeologiczne.

Był dwukrotnie żonaty: ok. 965 roku poślubił Dobrawę, córkę księcia czeskiego Bolesława I, a po jej śmierci (977) ożenił się z Odą, córką Dytryka, margrabiego Marchii Północnej. Z pierwszego małżeństwa miał syna Bolesława I Chrobrego i prawdopodobnie córkę Sygrydę (Świętosławę?), żonę dwóch królów skandynawskich. Z drugiego małżeństwa miał trzech synów: Mieszka, Świętopełka i Lamberta.

Wokół postaci księcia polańskiego, pierwszego historycznego władcy polskiego, narosła wieloletnia dyskusja naukowa. Do najbardziej spornych i chyba do dzisiaj nie wyjaśnionych należy kwestia jego imienia, które uchodzi za najbardziej zagadkowe wśród zasobu imionowego dynastii piastowskiej.

Pierwsze jego wytłumaczenie podał już mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem, którego zdaniem imię Mieszko oznacza „zmieszanie”, gdyż jego rodzice zmieszali się, gdy urodził się niewidomy syn. Długosz powtórzył przekaz Kadłubka, ale dodał, że imię to było zdrobnieniem Miecław (Mieczsław). Marcin Kromer w XVI wieku przekręcił Długoszowego Mieczsława na Mieczysława i odtąd, aż po połowę XIX wieku, ta błędna forma się upowszechniła. Badający zagadkowe imię historycy i językoznawcy uważali, że oznacza ono niedźwiedzia, inni nawiązywali do biblijnego imienia Misach, a nawet chrześcijańskiego Michał. Zdarzały się też hipotezy wywodzące imię księcia od innego imienia: Kazimierz (w formie Mieżko) czy Siemomysł (zdrobnienie Myszko).

Nie ma dzisiaj wątpliwości, że imię Mieszko pochodzi od jakiegoś słowiańskiego imienia dwuczłonowego, choć może być formą przezwiska. W grę wchodzą Mietsław, Mieczsław, Miecisław, Mścisław, od których zdrobnienie miałoby brzmieć Mieszko. Poprawna formą jest Mieszek, ale wielowiekowa tradycja przemawia za używaniem jej zlatynizowanej formy Mieszko. Wspomniany wcześniej regest Dagome iudex wprowadza inne zagadkowe
imie księcia: Dagome. Nie ma wątpliwości, że kryje się pod nim Mieszko, ale co ono oznacza, trudno rozstrzygnąć. Wśród wielu hipotez na ten temat warto wskazać na te, które próbują wyjaśnić, że jest to zbitka dwóch imion księcia: chrześcijańskiego (Dag) i pierwotnego, pogańskiego (Mieszko). Inni sądzą, że jest to imię germańskie Dagobert bądź słowiańskie Dzigoma, co wydaje się raczej mało prawdopodobne.

Mieszko powszechnie – i słusznie – uchodzi za pierwszego historycznego władcę Polski, budowniczego państwa polskiego. Za jego panowania Polska osiągnęła obecne rozmiary terytorialne, zbudowano zręby administracji państwa. Wytworzenie w miarę jednolitej wspólnoty terytorialnej (złożonej z licznych organizmów plemiennych wchodzących w skład państwa) zostało wzmocnione wprowadzeniem organizacji grodowej, za pomocą której książę zarządzał sporym już władztwem.

Zapewne jakąś rolę odgrywali możni, którzy stanowili główny element aparatu państwowego. Wówczas to zrodził się system prawa książęcego, stanowiący mieszaninę obyczaju plemiennego oraz wzorów obcych. Określono obowiązki wobec państwa różnych grup społecznych, a podstawą działania systemu był ogół wolnych chłopów. Dodatkowym, ważnym elementem całości był system wojskowy, w którym główna role odgrywała drużyna książęca, wzmacniana służbą wojskową ogółu wolnych wybieraną systemem dziesiętnym (dziesięciu wolnych ekwipowało na wyprawę jednego spośród siebie).

O gospodarce tych czasów wiemy niewiele. Daniny i posługi wynikające z prawa książęcego odprowadzały zapewne do grodów, gdzie dokonywała się ich dystrybucja. Gospodarka oparta była na autarkii i płytkiej, lokalnej wymianie towarowej. W latach 980–992 Mieszko bił wprawdzie monetę (denary), ale nie miało to znaczenia gospodarczego, a było raczej wyrazem ideologii władzy. Ważnym krokiem było też przyjęcie chrześcijaństwa, co w dłuższej perspektywie przyczyniło się do scalenia państwa, a bezpośrednio umacniało pozycję księcia w stosunku do innych władców chrześcijańskich, dodawało mu prestiżu. Akt ten wprowadzał też kraj w krąg nowych oddziaływali kulturowych (kultura chrześcijańska, łacińskie pismo, nowe wzorce budownictwa i sztuki).

Już sam fakt, że Mieszko był budowniczym państwa i tworzył zręby chrześcijańskiej religii wystarcza, aby uznać go za władcę wybitnego. Podkreśla to jego aktywna polityka w stosunku do cesarstwa, Czech i Wieletów, liczne i trwałe zdobycze terytorialne oraz wzrost spoistości wewnętrznej państwa. Wprowadził na stałe swe państwo w obręb kultury chrześcijańskiego Zachodu i stosunkowo silne przekazał swym następcom. Stanęło przed nimi zadanie utrwalenia dzieła ojca i wzmocnienia organizacji kościelnej.

Postać Mieszka, w związku z jego rolą budowniczego państwa, była często przedmiotem zainteresowania ludzi sztuki. Wśród pisarzy i poetów osoba księcia inspirowała: J. Słowackiego, J. I. Kraszewskiego, W. Przyborowskiego, A. Gołubiewa, K. Bunscha, W. J. Grabskiego. Do malarzy i rzeźbiarzy, którzy w swych dziełach upamiętnili księcia, należeli m.in.: F. Smuglewicz, J. Matejko, K. Auer, W. Oleszczyński, R. Hadziewicz i Ch. Rauch. W 1974 roku odbyła się premiera filmu Gniazdo w reżyserii J. Rybkowskiego, według scenariusza A. Ścibora-Rylskiego, poświęconego czasom Mieszka. W postać księcia wcielił się Wojciech Pszoniak.

Literatura:

• S. Zakrzewski, Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1921.
• A. F. Grabski, Mieszko l, Warszawa 1973.
• J. Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, Poznań 1992.

Autor hasła:

Józef Dobosz – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista i nauczyciel akademicki związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu książek i artykułów naukowych, m. in. monografii poświęconej Kazimierzowi II Sprawiedliwemu (2011). Redaktor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Mieszku I: