fot.domena publiczna Wizerunek Michała VIII Paleologa.
Michał VIII Paleolog (ur. w 1224 lub 1225, zm. 11 XII 1282 w Pachomios w Tracji) – współcesarz od 1259 roku, cesarz bizantyński w latach 1261–1282. Syn Andronika Paleologa (megas domestikos) i Teodory Paleologini, stał się założycielem długiej dynastii Paleologów (1259–1413). Ożeniony z Teodorą, z którą miał synów: Andronika II i Konstantyna oraz córki: Irenę i Eudokię.
Był sukcesorem regencji po Mauzalonie i uzyskał godność megas doux, a 13 listopada 1258 roku despotes. Jako współcesarz koronowany został 1 stycznia 1259 roku. Po zwycięstwach odniesionych nad łacinnikami otrzymał diadem cesarski 15 sierpnia 1261 roku. Po oślepieniu Jana IV pozostał samodzielnym imperatorem, lecz został ekskomunikowany przez patriarchę Arseniusa.
Pod panowaniem Michała cesarstwo podjęło próbę odbudowania swej potęgi. Napotkało jednak wielu wrogów, do których zaliczali się przedstawiciele świata zachodniego. W 1261 roku Wilhelm II Villehardouin złożył cesarzowi przysięgę lenną i oddał kilka twierdz, ale papież Urban IV zwolnił go ze wszystkich zobowiązań wobec Konstantynopola. Wybuchła wojna, w czasie której po stronie Wilhelma walczyli Wenecjanie, po Bizancjum genueńczycy. W 1262 roku trwały walki z Bułgarami.
Polityka Michała w stosunku do miast Italii oscylowała między wojną i przymierzem. Ostatecznie w 1266 roku cesarz dał przywileje handlowe genueńczykom, natomiast w 1268 roku Wenecja ratyfikowała wcześniejszą umowę. W 1267 roku Karol Andegaweński zawarł przymierze z wygnanym z Konstantynopola cesarzem łacińskim Baldwinem II. Zapewnił sobie pomoc Wilhelma II Villehardouin i sięgnął po terytorium Grecji.
W tak trudnej sytuacji politycznej Michał wysunął ideę podjęcia rokowań z Rzymem w sprawie unii. Zawarto ją 6 lipca 1274 roku na soborze w Lyonie. Korzyści, jakie odniósł Michał, polegały na tym, że Karol Andegaweński musiał zrezygnować z najazdu na Bizancjum, również Wenecja odnowiła układy. Korzyści dla sytuacji zewnętrznej zostały jednak umniejszone w związku z pogorszeniem się ładu wewnętrznego, gdyż większość kleru i mnisi nie akceptowali unii. Ostatecznie polityka religijna Michała VIII zakończyła się niepowodzeniem, doprowadziła też do zjednoczenia wrogów cesarstwa.
Cesarstwo uratowane zostało dzięki tajnej polityce, która spowodowała wybuch powstania na Sycylii w 1282 roku, co całkowicie zablokowało działania Karola Andegaweńskiego. Światowy rozmach polityki Michała nie był jednak adekwatny do potencjału cesarstwa, dlatego mniej zdolny dyplomata, jakim był Andronik II, doprowadził do dramatycznego załamania.