Katarzyna Habsburżanka (ur. 15 IX 1533 w Wiedniu, zm. 28 II 1572 w Linzu, w Austrii) – królowa Polski, trzecia żona Zygmunta Il Augusta, córka cesarza Ferdynanda I i Anny Jagiellonki, córki Władysława II, króla Czech i Węgier.

W 1549 r. została wydana za Franciszka III Gonzagę, księcia Mantui i margrabiego Montferratu. Pobyt we Włoszech nie trwał jednak długo, gdyż owdowiała w 1550 r. Po śmierci Barbary Radziwiłłówny, drugiej żony Zygmunta II Augusta, dwór wiedeński podjął starania o ożenienie króla polskiego z Katarzyna. W zamysłach Ferdynanda I ten związek małżeński miał wzmocnić wpływy Habsburgów w Polsce i ułatwić utrzymanie w ich ręku Siedmiogrodu. Oferta złożona przez Wiedeń na początku 1552 r. została przyjęta przez Zygmunta Augusta dość chłodno i wzbudziła jego zastrzeżenia natury religijnej, Katarzyna była bowiem siostrą zmarłej pierwszej żony króla, Elżbiety, a ponadto swatane osoby łączył trzeci stopień pokrewieństwa.

Zygmunt August dał się przekonać do tego małżeństwa dopiero w 1553 r. W zamian za to dwór wiedeński cofnął swe poparcie dla zabiegów władcy moskiewskiego Iwana IV Groźnego o koronę królewską w Rzymie i zaprzestał ingerować w sprawy pruskie. Po uzyskaniu dyspensy papieskiej doszło do ślubu Katarzyny z królem polskim i jej koronacji, które odbyły się w Krakowie 29 i 30 lipca 1553 r. Wkrótce po zamążpójściu zaczęła pełnić rolę agentki Habsburgów na dworze polskim. Konferowała z posłami austriackimi i udzielała im cennych informacji. Przeciwdziałała planom powrotu Zapolyów do Siedmiogrodu i starała się wpłynąć na króla, żeby nie udzielał w tej kwestii poparcia swej siostrze, wygnanej królowej Węgier Izabeli Zapolyi i jej synowi Janowi Zygmuntowi. Doprowadziło to do rozdźwięku między małżonkami i poddania Katarzyny nadzorowi.

Radykalna poprawa nastąpiła w kwietniu 1554 r., gdy królowa oznajmiła, że jest w ciąży. Nadzieje króla na przedłużenie dynastii Jagiellonów okazały się jednak bezpodstawne. W październiku tego roku Katarzyna odwołała rozgłoszoną wcześniej wiadomość, co spowodowało nieprzychylne dla niej komentarze. Jedni uważali, że pozorowała ciążę, drudzy, np. prymas Jakub Uchański, przeciwnie – twierdzili, że królowa z nienawiści do Polski świadomie poroniła. Rozżalony i zawiedziony Zygmunt August odsuwał się stopniowo od żony.

Była kobietą brzydką, nadmiernie otyłą i schorowaną. Cierpiała na przypadłości gastryczne, a w 1558 r. podczas ciężkiej choroby wyszły na jaw jej schorzenia epileptyczne. W 1562 r. mąż odseparował się całkowicie od niej i w 1563 r. umieścił ją na stałe z niewielkim dworem w Radomiu. Królowa przy pomocy dworu wiedeńskiego i Stolicy Apostolskiej przeciwstawiała się planom rozwodowym Zygmunta Augusta i pozostała jego żoną aż do śmierci. Opuściła Polskę 8 października 1566 r. i udała się do Austrii. Osiadła w Linzu i tutaj zmarła. Cesarz domagał się, aby zwłoki Katarzyny spoczęły w Krakowie na Wawelu, na co jednak Zygmunt August nie chciał się zgodzić. Ponieważ Habsburgowie nie zamierzali ustąpić, trumna pozostawała nie pochowana w opactwie Św. Floriana w Linzu. Ostatecznie pogrzeb Katarzyny odbył się w Linzu dopiero w 1614 r.

Lit.: J. Szujski, Trzecia żona Zygmunta Augusta, w: Opowiadania i roztrząsania historyczne, t. 2, Kraków 1886.

Autor hasła:

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Nasze publikacje o Katarzynie Habsburżance: