Dionizy Sprawiedliwy (ur. 9 X 1261 w Lizbonie, zm. 7 1 1325 w Santarem) – król Portugalii od 1279 r. Syn Alfonsa III Odnowiciela, króla Portugalii, i Beatrycze de Guzmán, nieślubnej córki Alfonsa X Mądrego, króla Kastylii. Z małżeństwa z Izabelą (1271-1336), córka Piotra III, króla Aragonii, miał córkę Konstancje (1290-1313), wydaną za Ferdynanda IV, króla Kastylii, i syna Alfonsa IV (1291 – 1357), od 1325 r. króla Portugalii. Pochowany w założonym przez siebie klasztorze cystersów w Odivelas pod Lizboną.

Stworzył podstawy późniejszej morskiej i politycznej potęgi Portugalii. W 1289 r. podpisał konkordat z papieżem Mikołajem IV, co położyło kres długotrwałym zatargom monarchów portugalskich z Kościołem. Ograniczył immunitety i autonomie panów feudalnych. Zapobiegał tworzeniu się nowych dóbr lennych, wprowadził na szeroką skalę system potwierdzania nadań ziemskich i dochodzeń dotyczących dokładnego rozpoznania praw własności oraz należnych dochodów. Uzdrowił system finansowy państwa, popierał rozwój rolnictwa, rzemiosła i handlu. W 1293 r. zezwolił na utworzenie zrzeszenia kupców portugalskich handlujących z Flandrią, Anglią i Francją, a w 1294 r. zawarł pierwszy traktat handlowy z Anglią.

Był poetą (zachowało się po nim sto trzydzieści osiem pieśni), opiekunem sztuk pięknych. Prowadził ożywioną działalność w zakresie oświaty. W 1290 r. założył uniwersytet w Lizbonie, przeniesiony do Coimbry w 1308 r. Był budowniczym nowych zamków, odrestaurował wiele istniejących fortyfikacji. Zorganizował flotę morską i ściągnął w tym celu do Portugalii żeglarzy genueńskich, m.in. Manuela Pessagno, któremu nadał w 1317 r. dziedziczny tytuł admirała i przywileje skarbowe. W latach 1295-1297 prowadził wojnę z Kastylią. Zakończyła się ona podpisaniem traktatu w Alcanices (1297), który przyniósł Portugalii ziemie przygraniczne między rzekami Coa i Agueda oraz wyrównanie granic korzyści terytorialne – w regionie Alentejo. Dionizy zapobiegł wywiezieniu z kraju ogromnego majątku templariuszy (po kasacie zakonu w 1312). Utworzył w tym celu w 1317 r. Zakon Chrystusowy (Ordem de Cristo) i przekazał mu wszystkie dobra portugalskiej gałęzi templariuszy.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.