fot.domena publiczna Alfons X i jego dwór.
Alfons X Mądry (ur. 23 XI 1221 w Toledo, zm. 4 IV 1284 w Sewilli) – król Kastylii i Leónu od 1252 roku. Syn Ferdynanda III Świętego, króla Kastylii i Leónu, oraz Beatrycze (Elżbiety), córki Filipa Szwabskiego, króla Niemiec. Ze związku małżeńskiego z Jolantą (ok. 1236–1301), córką Jakuba I Zdobywcy, króla Aragonii, miał dziesięcioro dzieci, m.in. wspomnianego Sancho IV (1258–1295), od 1284 roku króla Kastylii i Leónu. Pochowany w klasztorze cysterskim Las Huelgas pod Burgos.
Od wczesnej młodości brał udział z polecenia ojca, Ferdynanda III, w licznych wyprawach wojennych przeciw Maurom. W 1252 roku objął rządy w zjednoczonym królestwie Kastylii i Leónu. Jako bliski krewny Hohenstaufów pretendował do tronu niemieckiego i korony cesarskiej.
1 kwietnia 1257 roku na elekcji we Frankfurcie nad Menem został obwołany królem Niemiec. Wybór Alfonsa na władcę Niemiec skomplikował i zanarchizował sytuację polityczną w Rzeszy, ponieważ cześć elektorów wyniosła na tron niemiecki innego kandydata – Ryszarda z Kornwalii, brata króla angielskiego Henryka III. Alfons nie rozporządzał wystarczającymi siłami, aby interweniować zbrojnie w Niemczech i podjąć walkę o władzę. Nie przybył nigdy do Niemiec i ograniczył się do działań dyplomatycznych.
Ambicje cesarskie pochłaniały przez wiele lat jego uwagę i środki finansowe państwa kastylijskiego. Zabiegał o koronę cesarską w Rzymie jeszcze w 1275 roku, w dwa lata po wyniesieniu na tron Niemiec Rudolfa I Habsburga. Niefortunny przebieg miały wojny Alfonsa z Maurami. Po zdobyciu Kadyksu (1262) próbował bez skutku przenieść wojnę do północnej Afryki. Armia marokańska, przywołana przez zbuntowanego lennika kastylijskiego, emira Grenady Mohammeda II wtargnęła w odwecie do Kastylii, pokonała oddziały Alfonsa pod miastem Ecija (11 VIII 1275) i spustoszyła południowe kresy jego państwa. W latach 1277–1278 Marokańczycy dokonali nowych najazdów grabieżczych na południową Kastylię, a 21 lipca 1279 roku rozgromili flotę Alfonsa w bitwie morskiej pod Algericas.
Król doznał niepowodzeń również w polityce wewnętrznej. Próby nakładania podatków oraz zreformowania prawodawstwa napotkały opór możnych i miast. Po śmierci najstarszego syna Alfonsa, Ferdynanda de la Cerda (1275), Kastylia pogrążyła się w anarchii. Z inicjatywy części rycerstwa ogłoszono następcą tronu młodszego syna królewskiego, Sancho (z pominięciem potomstwa zmarłego Ferdynanda, infantów de la Cerda). Naruszenie zasad sukcesyjnych doprowadziło do wybuchu wojny domowej, która toczyła się z małymi przerwami od 1278 roku aż do śmierci króla.
Alfons, niefortunny jako polityk, położył wielkie zasługi dla rozwoju nauki i sztuki hiszpańskiej. Zgromadził na swym dworze w Toledo wybitnych uczonych chrześcijańskich, żydowskich i muzułmańskich. Przyczynił się do opracowania tablic astronomicznych (Tablas alfonsíes), historii Hiszpanii (Estoria de España) oraz (niedoprowadzonej do końca) historii powszechnej.
Na jego zlecenie przetłumaczono Biblię na język kastylijski i skompilowano encyklopedię astronomiczną, zwaną Libros del saber de astronomía. Był twórcą poematów, autorem czterystu dwudziestu siedmiu pieśni do Matki Boskiej, napisanych w dialekcie galicyjskim, do których zapewne skomponował również muzykę.