Bolesław III Rozrzutny (ur. 23 września 1291, zm. 21 kwietnia 1352) – książę wrocławski, potem legnicki i brzeski, najstarszy syn Henryka V Grubego i Elżbiety wielkopolskiej. W chwili śmierci ojca był małoletni. Opiekę nad nim i braćmi: Henrykiem (VI) oraz Władysławem, sprawował stryj Bolko I świdnicki, potem biskup wrocławski Henryk z Wierzbna, wreszcie król czeski Wacław II.

Młodziutki Bolesław został ożeniony (1303) z córką króla czeskiego, Małgorzatą, i przebywał na jego dworze. Po powrocie do Wrocławia (1305) objął formalnie rządy. Wobec wymarcia czeskich Przemyślidów (1306) wystąpił jako pretendent do spadku po nich w Czechach i w Polsce. Zajął on krótko wielkopolski Kalisz (1306–1308), bezskutecznie zabiegał o tron czeski. Zdołał zająć ziemię opawską na Morawach (1309), ale za sowitym odszkodowaniem ustąpił z niej na rzecz nowego króla czeskiego Jana Luksemburskiego (1311).

W przeprowadzonym z braćmi podziale ojcowizny (1311) umyślnie wybrał najuboższą dzielnicę brzeską, by zmusić braci do wypłacenia sobie olbrzymich rekompensat pieniężnych. Nie podołał temu najmłodszy z braci, Władysław, więc Bolesław przejął jego dzielnicę legnicką.

Blisko związany z królem czeskim Janem Luksemburskim, udzielił mu wsparcia podczas walk wewnętrznych w Czechach, a w czasie dłuższej nieobecności króla był nawet wyznaczony na namiestnika Królestwa Czeskiego (1320–1321). Na Śląsku prowadził (już od 1306) wojnę z książętami linii głogowskiej. Zbliżyło go to do króla polskiego Władysława I Łokietka, z którym wspólnie rozgromił Konrada oleśnickiego (1321–1322) i zdobył ziemię namysłowską (1323).

Brata Henryka VI próbował zmusić do zmiany układów podziałowych i oddania Wrocławia (w zamian za Legnicę). Nie stronił przy tym przed brutalnymi zamachami na doradców Henryka. Książę wrocławski zapisał jednak swą dzielnicę królowi czeskiemu (1327). Doprowadziło to do ochłodzenia stosunków Bolesława z Janem Luksemburskim. W 1329 roku król, grożąc nawet użyciem siły, skłonił jednak Bolesława do uznania się za wasala czeskiego. Jako lennik Jana Luksemburskiego brał udział w jego wyprawach wojennych, między innymi przeciwko Polsce (1331). Związany był też później z następcą Janem, królem czeskim i niemieckim Karolem IV.

Dzięki swym początkowym sukcesom zyskał Bolesław znaczą sławę rycerską. Predestynowały go do niej także cechy osobiste: był bardzo gwałtowny (zwano go „Przeszywającym Nożem”). Dwór jego skupiał liczne rycerstwo, także przybyszów z Niemiec, którym książę okazywał wielką hojność. Prowadzenie aktywnej polityki i utrzymywanie dworu rujnowało finanse dzielnicy brzesko-legnickiej. Bolesław popadł w ogromne długi, dla spłaty których sprzedawał i zastawiał swe miasta, nie przebierając zresztą w kontrahentach: był wśród nich król czeski, król polski Kazimierz III Wielki (zostawił mu w 1341 roku całą ziemię namysłowską), biskup wrocławski, różni książęta śląscy, a nawet spółki mieszczan wrocławskich. Pozbył się w ten sposób znacznej części posiadłości.

Przerażonym poddanym udzielił bezprecedensowego zezwolenia na zastosowanie czynnego oporu wobec swej władzy, gdyby próbował nakładać dodatkowe podatki (1337). Przez wiele lat (od 1335) ciążyła też nad nim klątwa kościelna, gwałtowny książę łamał bowiem przywileje i łupił dobra kościelne. Z drugiej jednak strony także dla Kościoła potrafił być hojny (ufundował klasztor Dominikanów w Brzegu).

Przyciśnięty kłopotami, oddał synom ziemię legnicką, zachowując dla siebie tylko Brzeg (1342). Tu spędził ostatnie lata życia. Zmarł podobno na skutek wielkanocnego obżarstwa (miał zjeść 13 kurczaków). Pochowany został obok wielu innych Piastów w Lubiążu. Był dwukrotnie żonaty: z Małgorzatą czeską (zm. 1322) i z Katarzyną, córką bana chorwackiego Mladena (od 1326). Z pierwszego małżeństwa zostawił synów Wacława i Ludwika, z drugiego córkę Katarzynę (wydaną za Przemysława cieszyńskiego).

Autor hasła:

Tomasz Jurek – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. średniowiecznej historii Śląska. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. „Słownik władców polskich” (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.