Jakie były najdziwniejsze i najciekawsze zbroje w historii?

Ochrona ciała jest naturalnym zjawiskiem. Instynktownie bronimy się przed uszkodzeniem organizmu; za pomocą odruchów bezwarunkowych albo specjalnie przygotowanych części garderoby. Różne dyscypliny sportu współcześnie chętnie wykorzystują wszelkiej maści ochraniacze. Wiadomo – zdrowie jest najważniejsze. Taka myśl przyświecała również ludzkości od czasów starożytnych.

Na wstępie zaznaczmy, że terminy „zbroja” oraz „pancerz” są w większości uznawane za słowa tożsame. Choć bronioznawcy różnie zapatrują się na ich rozumienie, to podział jest dość nikły. W tekście będę używać tych terminów zamiennie.

Ochronne ubrania były znane już od czasów starożytnych, do ich produkcji wykorzystywano skórę zwierząt (jest grubsza i twardsza). Najstarsza kultura greckojęzyczna – cywilizacja Mykeńska – produkowała zbroje z brązu. Takie pancerze wykorzystywano także w armiach perskich i asyryjskich.

W wiekach średnich zbroje chroniły całe ciało człowieka.

Innowacja w uzbrojeniu pojawiła się dzięki Celtom. Ludy te wprowadziły do użytku pierwsze kolczugi, czyli pancerze wykonane z małych drucianych okręgów splecionych ze sobą. Takie uzbrojenie umożliwiało łatwiejsze poruszanie się wojowników. Następnym przystankiem w zmianach w uzbrojeniu było stosowanie połączonych ze sobą płytek (zbroja łuskowa). Ich kształt działał jako naturalna obrona przed strzałami, gdyż bełty w naturalny sposób traciły swój impet i ześlizgiwały się.

W wiekach średnich zbroje chroniły całe ciało człowieka. Ich ewolucja stawała się bardzo szybka, aż do XVI wieku, kiedy musiała przystopować w związku z pojawieniem się na polach bitew broni palnej. Mogłoby się wydawać, że zbroja to element uzbrojenia zarezerwowany głównie do dawnych czasów… Historia jednak lubi zaskakiwać, a pomysły, które sprawdzały się kilkaset lat temu, mogą działać i dziś. Przedstawiamy kilka ciekawych i interesujących pancerzy w historii.

Uzbrojenie zwierzęce

Zwierzęta chętnie były wykorzystywane podczas konfliktów zbrojnych, nie dziwi więc fakt stworzenia dla nich specjalnych zbroi. Wojownicy na przestrzeni wieków korzystali najczęściej z koni; zwierzęta te były także głównym środkiem transportu. Opancerzenie koni przyczyniło się do powstania ciężkiej jazdy i nowych, coraz częściej wykorzystywanych taktyk bitewnych.

Końska zbroja składała się z kilku elementów: naczółka (chroniącego głowę), nakarczka (chroniącego szyję), napierśnika, blach bocznych oraz nazadnika (ten fragment posiadał otwór na ogon). Całość tego zwierzęcego rynsztunku łączona była za pomocą pasów i specjalnych zawiasów. Zwierzę posiadając taki pancerz miało większe szanse na przeżycie zbrojnego starcia, a walczący na nim wojownik nie musiał go specjalnie chronić. Jednak uzbrojenie takie miało więcej wad – koń był wolniejszy, szybciej tracił siły, pancerz powodował zwiększenie masy, sprawiając, że zwierzę często traciło równowagę i przewracało się.

Na placu boju również zwierzęta chroniono dodatkowo

Oprócz koni korzystano także z innych zwierząt, m. in. słoni i wielbłądów. W pierwszym przypadku zwierzę miało za zadanie przełamać linię wroga, co nie było trudne. Słonie, choć posiadają grubą skórę, wyposażano w wielkie zbroje, które dodatkowo je chroniły. Na polu walki łatwiej było trafić z oddali w duże zwierzę, a zraniony słoń wpadał w szał, który mógł spowodować znaczne straty w wykorzystującej go armii.

Rogaty hełm

Dziwnie wyglądający hełm został skonstruowany i wyprodukowany przez austriackiego złotnika Konrada Seusenhofera na początku XVI wieku. Pierwotnie był wykonany dla cesarza Maksymiliana I. Ten z kolei podarował go królowi Henrykowi VIII w 1514 roku w formie prezentu.

Rogaty hełm wykonany przez Seusenhofera jest bez wątpienia jednym z najdziwniejszych w historii

Hełm chronił całą czaszkę oraz twarz, wyposażony jest także w okulary (które miały być dodane później, podobno w związku z krótkowzrocznością Henryka VIII). Nie był wykorzystywany podczas walki, służył jako element zbroi paradnej. Ubierany zazwyczaj podczas wzniosłych świąt.

Australijska zbroja

Ned Kelly to australijski przestępca żyjący w XIX wieku. Chcąc walczyć ze stróżami prawa i nie być zbytnio narażonym na śmiercionośne pociski broni palnej, Ned przygotował specjalną zbroję. Jego pancerz ważył około 50 kilogramów i był stworzony w większości z części starego pługa.

Zbroja Neda Kelly`ego była… osobliwa

Metalowe płyty chroniły ciało przed ówczesną amunicją, lecz nie gwarantowały ochrony dolnych kończyn.

Grabenpanzer i hełmy z zasłoną

Podczas I wojny światowej korzystano ze stalowych kirysów (zbroja chroniąca klatkę piersiową, plecy, także uda). Uzbrojenie to, znane od starożytności, powróciło na początku XX wieku. Poniesione straty podczas trwającej I wojny światowej zmusiły dowództwo do zastanowienia się nad wyposażeniem żołnierzy; metalowe hełmy i kamuflaż to nie jedyne części pancerza. Najwięcej ran powodowały wszechobecne odłamki, które rykoszetowały na polach walki, dlatego też wprowadzono pancerze okopowe.

Grabenpanzer z czasów I wojny światowej

Najpopularniejszy typ takiego uzbrojenia to tzw. Grabenpanzer (wykorzystywany m. in. w armii austro-węgierskiej), który chronił klatkę piersiową, plecy, krocze i brzuch żołnierza. Pancerz ten świetnie sprawdzał się także podczas walki na bagnety. Co ciekawe, podczas tego konfliktu powrócono do korzystania z opancerzenia wykorzystywanego kilka stuleci wcześniej; do łask wróciły hełmy z zasłonami, a także morgensterny (obuchowa broń, rodzaj okutej maczugi nabitej kolcami).

Włoskie antyczne zbroje

Włosi podczas I wojny światowej korzystali z pancerzy „Farina”. Były to konstrukcje ważące około 10 kilogramów, zapewne inspirowane antycznymi zbrojami z czasów Cesarstwa.

Zbroja „Farina”

Zaletą tego uzbrojenia była jego wygoda; żołnierz mógł swobodnie biegać, skakać, czołgać się etc. Z takiego pancerza korzystały najczęściej oddziały saperów – te specjalne grupy miały za zadanie oczyścić drogę z drutów kolczastych na terenie wroga.

Amerykańskie wynalazki

Amerykanie także wprowadzali w życie swoje projekty. Konstrukcją pancerza zajmował się inżynier Huy Otis Brewster. Opracował dwuczęściowe uzbrojenie ochronne; spiczasty hełm opierający się na ramionach osoby, która go nosiła (osłaniał głowę i szyję) oraz pancerz przypinany do hełmu chroniący klatkę piersiową, brzuch i krocze.

Pancerz Brewstera

Interesujące, że zbroja ta była niesamowicie wytrzymała; podczas testów nie udało się zniszczyć pancerza za pomocą popularnych w tym czasie karabinów maszynowych. Pancerz Brewstera nie był wykorzystywany masowo, gdyż główną jego wadą była waga oraz trudność w poruszaniu się.

Bibliografia:

1. „Body Armor History” www.globalsecurity.com [dostęp 24.02.2020]
2. Byam M., Broń i zbroje, 1991.
3. Nowakowski A., Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450-1500, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2003.
4. Oakeshott E., European weapons and armour: from the Renaissance to the industrial revolution, The Boydell Press 2012.
5. Perrett B., The Battle Book: Crucial Conflicts in History from 1469 BC to the Present. [W:] New York: Arms and Armour Press, 1993.