Jak odkryto, skąd się biorą dzieci? Plemnik to maciupeńki człowiek, a kobieta znosi jaja

Michiel Jansz van Mierevelt, Lekcja anatomii doktora Willema van der Meera. Anatomowie usilnie poszukiwali informacji, jak powstaje człowiek, jednak bez mikroskopu mogli tylko teoretyzować (fot. domena publiczna)

fot.domena publiczna Michiel Jansz van Mierevelt, Lekcja anatomii doktora Willema van der Meera. Anatomowie usilnie poszukiwali informacji, jak powstaje człowiek, jednak bez mikroskopu mogli tylko teoretyzować (fot. domena publiczna)

Wydawać by się mogło, że to najbanalniejsza rzecz w przyrodzie i nie ma w tym nic do odkrywania, tymczasem tajemnica poczęcia spędzała sen z powiek pokoleniom naukowców. W kolejnych wiekach wymyślano najróżniejsze teorie, czasem iście fantastyczne. Prawdę udało się odkryć dopiero w drugiej połowie XIX wieku dzięki… jeżowcom.

William Harvey był angielskim biologiem i anatomem, który najpierw rozpracował tajemnicę serca jako pompy, a później wziął się za kwestię seksu. Z tym, co człowiek ma w środku, był doskonale zaznajomiony – od młodości fascynowały go sekcje zwłok i brał nawet udział w autopsji swojego brata, a ojca osobiście pokroił. Odnośnie tego, skąd się biorą dzieci, w jego czasach funkcjonowało wiele hipotez. Harvey, jak pisze Edward Dolnick w książce „Nowe życie, czyli jak największe umysły wszechczasów odkryły skąd się biorą dzieci”, uznał, że najbardziej prawdopodobna jest ta:

[…] teoria porównywała kobiety nie do mężczyzn, ale do innych samic zwierząt. One składają jaja od zawsze będące symbolem płodności. Skoro układ reprodukcyjny kobiet przypomina układy zwierząt składających jaja, kobiety muszą wytwarzać jaja.

Niestety nijak nie był w stanie udowodnić swojej wizji procesu rozrodczego. Bo zajrzeć do wnętrzności kobiety i zbadać ich milimetr po milimetrze zwyczajnie nie był w stanie. Zresztą, dopiero ulepszenie wynalazku mikroskopu pozwoliło badaczom przyjrzeć się z bliska pewnym składowym ludzkiej prokreacji.

fot.domena publiczna William Harvey (fot. domena publiczna)

Gdy po raz pierwszy powiększono odpowiednio spermę, naukowcy, ku swojemu rozczarowaniu, nie dostrzegli w niej miniaturowych ludzików gotowych do „posadzenia ich w żyznym ogrodzie”, z maciupeńkimi biodrami, nóżkami i głowami. Zamiast nich zauważyli całe stada energicznie ścigających się „żyjątek”, które my znamy pod nazwą plemników, a oni uznali za miniaturowe zwierzęta. I te zwierzęta w żaden sposób nie pomagały im w zrozumieniu, jaki udział ma sperma w poczęciu.

Dwa obozy

Część uczonych optowała za tym, że dziecko bierze się z jaja stworzonego przez kobietę, które sperma zaledwie pobudza do życia. Inni byli zdania, że zarodek kryje się w spermie i kobieta nie ma nic wspólnego z jego powstaniem. Jak podkreśla Edward Dolnick: Z punktu widzenia współczesności uderzające jest, że żadna ze stron nie przyznała drugiej jakiekolwiek roli w kształtowaniu embrionu. Gdy do tych rozważań wmieszano religię, niektórzy uznali, że sam Bóg u zarania dziejów ukształtował wszystkie zarodki i to on bierze udział w każdym poczęciu.

Badaczy dodatkowo zbiła z tropu niejaka Mary Toft z miasteczka na południe od Londynu. W czasach, gdy nie wiedziano nawet, jak rodzice przekazują swemu dziecku życie, ona urodziła… króliki, a przynajmniej przekonała wszystkich, że tak było.

Artykuł powstał na podstawie książki Edwarda Dolnicka „Nowe życie. Jak największe umysły wszechczasów odkryły, skąd się biorą dzieci”, która właśnie ukazała się nakładem wydawnictwa Znak Horyzont.

W październiku 1726 roku nawet brytyjski król nakazał swojemu lekarzowi zbadanie sprawy. Sprytna kobieta opowiedziała lekarzom bajeczkę o tym, że będąc w piątym tygodniu ciąży zaczęła mieć obsesję na punkcie królika, co ewidentnie zmieniło płód w jej łonie właśnie w małego futrzaka.

W rzeczywistości Mary, która niedługo wcześniej poroniła, wkładała sobie do waginy kawałki mięsa i futra, udawała, że ma skurcze, a naiwny akuszer odbierał owe „porody”. Znamienne jest to, że kobiecie uwierzono i jej historię drukowano szeroko w prasie. Teoria o ryzyku „zapatrzenia” się matki w XIX wieku miała się tak dobrze, że nawet słynny Joseph Merrick, człowiek-słoń, wierzył iż jego deformacja wynika z tego, że jego matka wystraszyła się słonia na paradzie.

Pod koniec XVII wieku, gdy ludzi fascynowała elektryczność, przez pewien czas uważano, że to ona musi brać udział w poczęciu, skoro inne możliwości naukowcy odrzucają. Kolejny milowy krok w kierunku poznania prawdziwego mechanizmu poczęcia zrobił włoski przyrodnik – urodzony w 1729 roku Lazzaro Spallanzani, który przypadkowo udowodnił z pomocą żabich jaj i żabiej spermy, że do powstania zarodka potrzebne jest i jajeczko i sperma, choć sam stanowczo odrzucił tę opinię. Przez kolejne dekady sekret pozostawał nierozwikłany. Jak możemy przeczytać w książce „Nowe życie”:

W 1834 roku angielski lekarz i uczony Peter Roget podsumował dominujący nastrój. Napisał, że tajemnica tego, skąd się biorą dzieci, „przewyższa szczytowe możliwości ludzkiego zrozumienia”. Nauka nie może udzielić „najmniejszej wskazówki” do rozwikłania „tej mrocznej i beznadziejnej enigmy”.

Jeżowiec występujący w Chorwacji (fot. domena publiczna)

Wszystko miało się zmienić dopiero wiosną 1875 roku wraz z badaniem… jeżowców, jakie prowadził w Neapolu Oskar Hertwig. Położył pod mikroskopem jajeczko jeżowca i kroplę spermy, po czym zaobserwował jak plemnik wbija się w jajo, a później stapiają się w jedno jądra komórki jajowej i plemnika. Dopiero to odkrycie pozwoliło naukowcom zrozumieć, jak dochodzi do zapłodnienia. Wkrótce przenieśli je ze świata zwierząt do badań nad ludzkim ciałem, rozwikłując wreszcie tajemnicę tego, skąd biorą się dzieci.

Źródło:

Ciekawostki to ciekawy przerywnik wśród treści naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 3 minuty, oparta na pojedynczych źródłach. Ten konkretny materiał powstał w oparciu o książkę: