Kim była naprawdę Helena Modrzejewska? Aniołem, zjawiskiem, ucieleśnieniem piękna, wdzięku, talentu? Czy swój sukces zawdzięczała sobie, swojej ciężkiej pracy i silnej woli, czy może innym? Czy to, co o niej wiemy dziś, to prawda, czy może efekt budowanego latami mitu? I czy najnowsza biografia artystki przynosi świeże spojrzenie na te pytania?

Helena Modrzejewska jest postacią owianą wieloma legendami, uwielbianą nie tylko w Krakowie. Choć zmarła ponad sto lat temu, wciąż pamiętamy ją jako niezwykle zasłużoną artystkę, ikonę polskiego aktorstwa teatralnego, ale także jako jedną z pierwszych celebrytek – przecież jej życie nie było wolne od skandali.

Przyszła na świat w 1840 roku jako Jadwiga Helena Misel. Po ślubie przyjęła nazwisko Chłapowska, a „Modrzejewska” to jej pseudonim sceniczny. Była dzieckiem nieślubnym. Jej matka, Józefa z Miselów, po śmierci swojego męża związała się z żonatym urzędnikiem miejskim Michałem Opidem, któremu urodziła trzy córki, w tym Helenkę.

W atmosferze łamania konwenansów upłynęło zresztą całe życie przyszłej gwiazdy, opisane w książce „Na wskroś piękna. Historia Heleny Modrzejewskiej” przez Arael(a) Zurli. Pierwszym skandalem w życiu nastoletniej jeszcze Helenki był związek ze starszym o kilkanaście lat Gustawem Zimajerem. Para doczekała się dwójki nieślubnych dzieci – syna Rudolfa, przyszłego inżyniera i konstruktora mostów, oraz córki zmarłej w dzieciństwie.

O „Modrzejewskich”, wędrownych artystach, których profesja cieszyła się wówczas kiepską reputacją, krążyły paskudne plotki. Nigdy nie wzięli ślubu, a po kilku latach rozeszli się w kiepskiej atmosferze. Doszło nawet do porwania chłopca przez ojca – dopiero po pewnym czasie został wykupiony przez matkę. Po rozstaniu Helena nawiązała romans, a następnie poślubiła Karola Bodzentę Chłapowskiego, choć jego rodzina za nic nie chciała jej zaakceptować.

fot.Kloch i Dutkiewicz/domena publiczna Życie Modrzejewskiej obfitowało w skandale obyczajowe.

To jednak nie skandale obyczajowe tworzą narracyjny rdzeń książki, lecz artystyczna droga Modrzejewskiej. Rozpoczęła się ona debiutem w Bochni w 1861 roku i wiodła przez prowincjonalną Galicję do Lwowa, Krakowa i Warszawy. Zakończyła się niemal pół wieku później w Stanach, dokąd aktorka wyruszyła w 1876 roku już jako świecąca jasnym blaskiem gwiazda.

Na wskroś wybitna

Z kart książki wyłania się kobieta niebanalna, intrygująca, wszechstronnie utalentowana, niezwykle zdolna i inteligentna. Uczyła się języków i miała szerokie uzdolnienia artystyczne – szyła, malowała, projektowała.  Była lubiana w towarzystwie, a przez wielu polskich artystów swojej epoki wręcz wielbiona. Przy tym pozostała serdeczna, skromna, niezmanierowana sławą i pieniędzmi. Nieraz pomagała bliskim i przyjaciołom w potrzebie.

Czytelnik, śledząc jej losy, staje świadkiem nie tylko rodzącego się talentu i rozwoju wspaniałej kariery, ale także dojrzewania bohaterki jako artystki i kobiety. Barwne, okraszone anegdotami relacje z jej kolejnych występów czyta się z wypiekami na twarzy.

Wrażenie robi zwłaszcza to, jak konsekwentnie Modrzejewska budowała swoją pozycję. Nieustannie się kształciła i pracowała nad sobą. Latami umacniała swój status gwiazdy i nigdy nie wątpiła w sukces. „Naturalnie powiodło się, jak to mnie zwykle – pisała. ­­- Pokazuje się, że silną wolą można wszystko zwalczyć.” Mając u boku dwóch najważniejszych mężczyzn swojego życia – syna Dolcia i męża Karola, czuła się na siłach, by podbić świat, choć na emigracji nie zaznała szczęścia.

fot.domena publiczna Modrzejewska odniosła sukces w Polsce i za granicą. Na zdjęciu w roli Marii Antoniny.

Na wskroś nieskazitelna

Modrzejewska była niewątpliwie kobietą piękną. Klasyczna uroda, smukła, a przy tym kobieca sylwetka, zgrabne nogi i przepiękne włosy czyniły z niej obiekt uwielbień zarówno fanów, jak i innych artystów. Na jej punkcie głowę stracił Henryk Sienkiewicz, który oddał jej hołd malując na kartach „Ogniem i mieczem” postać Heleny Kurcewiczówny. Uwielbiali ją też Aleksander Gierymski i Stanisław Witkiewicz. Ten ostatni pisał o niej, że jest „najcudowniejszym zjawiskiem ludzkim, jakie za naszego życia przez świat przeszło i takim pozostanie na zawsze”. „Pamięć o Niej jest bez skazy, jasna i cudowna” – dodawał.

Nie przeszkadza to, że Helena od początku wiodła życie na przekór dulszczyźnianej moralności i skostniałym konwenansom. Żyła w nieformalnych związkach, uwodziła i porzucała, rodziła nieślubne dzieci i fałszowała swoją biografię. Przekłamywała swój wiek, a syna przez pewien czas próbowała przedstawiać jako… młodszego brata. Z lektury wyłania się obraz kobiety na wskroś nieskazitelnej, o moralności nieposzlakowanej, wspaniałej towarzyszki życia, przyjaciółki, gorliwej patriotki.

W 1893 roku na Światowym Kongresie Kobiet w Chicago artystka raz na zawsze przekreśliła swoją warszawską karierę. Wygłosiła ostre, wymierzone w rosyjskiego zaborcę przemówienie w imieniu kobiet polskich, którym nie pozwolono opuścić granic. Szczera i bezkompromisowa, stała się orędowniczką sprawy polskiej za Oceanem i to tam, a nie w ukochanej ojczyźnie, przyszło jej zakończyć życie.

Zurli, opisując ostatnie lata życia schorowanej Modrzejewskiej, rysuje przed czytelnikiem obraz heroiny o niespożytych siłach i wielkiej woli życia, która nie potrafiła pogodzić się z wyrokiem losu. Zgodnie jej z ostatnią wolą, jej doczesne szczątki spoczęły na krakowskich Rakowicach. Stało się to okazją do narodowej manifestacji.

fot.Tadeusz Ajdukiewicz/domena publiczna Uroda Heleny Modrzejewskiej zjednywała jej wielu wielbicieli.

Na wskroś ciekawa lektura

W stulecie śmierci Heleny Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wystosował uchwałę dla uczczenia jej pamięci. W uzasadnieniu napisano, że była nie tylko wielką artystką, ale i wielką patriotką, która „sławę sztuki polskiej rozniosła za ocean i we własnej chwale szukała chwały Ojczyzny”. Tę cechę podkreślali wielokrotnie biografowie artystki, jak choćby Franciszek Siedlecki, który uczynił z niej posłankę uciśnionego narodu i żywy symbol Polski.

Jej biografię nieustannie „naprawiano”. Nie mogła przecież kierować się innymi niż dobro Ojczyzny pobudkami, gdy opuszczała kraj. Niezbyt dobre pochodzenie próbowano podrasować, spekulując – czynił to na przykład Kazimierz Chłędowski – że w „szczególnych łaskach” u jej matki był sam książę Władysław Sanguszko. Sugerowano, że to on, a nie byle mieszczanin, spłodził piękną aktorkę, przekazując jej szlachetną krew.

Efektem takich fantazji, których po śmierci aktorki pojawiło się znacznie więcej, było powiedzenie: „w życiu i na scenie – równa księżniczce Helenie”. Druga część zdania odnosiła się do ślubnej córki księcia, Heleny Sanguszkówny.

Nie tylko szlachetna z urodzenia i zasług, ale także patriotka i bohaterka – oto obraz Modrzejewskiej, jaki wyłania się z jej biografii i wspomnień jej współczesnych. Czy jest on zgodny z prawdą? Znany polski aforysta, Cyprian Czernik, napisał kiedyś, że łatwiej poprawić życiorys niż życie i w przypadku Heleny Modrzejewskiej jest to niestety prawda.

W tę romantyczną pułapkę wpadł(a) również tajemniczy(a) autor(ka) książki „Na wskroś piękna. Historia Heleny Modrzejewskiej”, umacniając mit artystki budowany przez ponad sto lat. Właściwie nie wiemy, kim jest Arael Zurli – kobietą, mężczyzną, a może grupą osób. Nie wiemy, czym się zajmuje, prócz tego, że pisze kolejne biografie (m.in. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, Kossaka czy Zapolskiej), które wydaje naprzemiennie w Bellonie i Iskrach. Ponoć pochodzi z Hiszpanii, ponoć mieszka w Krakowie.

Pewne jest za to, że pisze wciągająco i ciekawie, a najnowsza propozycja z pewnością nie jest klasyczną biografią, jakich o Modrzejewskiej publikowano wiele. Jak podkreśla sam(a) autor(ka), to swobodnie tocząca się opowieść, napisana w przystępnej formie, „nie za długa, w sam raz do poczytania dla przyjemności”. I bez względu na stosunek autora i czytelnika do postaci bohaterki,  jest to na wskroś przyjemna lektura.

Zalety:

• płynna, swobodna narracja, biografia stylizowana na beletrystykę
• mnóstwo anegdot, plotek, wspomnień Heleny i jej współczesnych wzbogaca opowieść
• bardzo ciekawe analizy ról i występów
• rzetelnie odwzorowany kontekst społeczno-kulturowy i moralność epoki

Wady:

• brak

Zgrzyty:

• narracja wpisująca się bezrefleksyjnie w budowanie mitu narodowej bohaterki i ideału cnót wszelakich

Metryczka

Autor: Arael Zurli
Tytuł: „Na wskroś piękna. Historia Heleny Modrzejewskiej”
Wydawca: Iskry
Oprawa: twarda
Liczba stron: 244
Rok wydania: 2018

Fascynujące życie Heleny Modrzejewskiej:

Arael Zurli

Na wskroś piękna Historia Heleny Modrzejewskiej

Wciągająca opowieść nie tylko o wielkiej aktorce, ale i o dziewiętnastowiecznej celebrytce zmuszonej do udawania, że jest hrabiną, starszą siostrą własnego dorastającego syna. Opowieść o tym, jak naszyjnik za trzydzieści dolarów zastąpiły brylanty za trzydzieści tysięcy, a cudowna sceniczna toaleta stała się na koniec strojem do trumny. O tym, jak zachwycała czterdziestoletnia Julia Capuletti, o sposobach umierania na scenie, o różnicach między teatrem polskim a amerykańskim, o uwielbieniu i zawiści. Opowieść o przepięknej, szlachetnej kobiecie, która dzięki potędze woli, talentowi i …

Sklep	Format	Zwykła cena	Cena dla naszych czytelników
paskarz.pl		39.90 zł	22.74 zł idź do sklepu »