"Szkoda czasu i atłasu". Czy znane powiedzenie Stanisława Augusta Poniatowskiego to tylko… propagandowy trick?

fot.domena publiczna Stanisław August Poniatowski (fot. domena publiczna)

Król zasłynął z zamiłowania do pochlebstw i z wyjątkowej próżności. Jak to więc możliwe, że chwalącego go literata zganił, mówiąc, że „szkoda czasu i atłasu” na puste komplementy?

Słynne słowa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego skierowane zostały do autora panegirycznych wierszy ku czci monarchy, wypisanych na kosztownym atłasie (niekiedy cytowane są w formie „Szkoda czasu i atłasu, byś się wdzierał do Parnasu”).

Ostatni król Polski słynął wśród współczesnych z opieki, jaką otaczał ludzi pióra. Przeciwnicy polityczni, których nigdy mu nie brakowało, w mecenacie monarszym widzieli tylko przejaw próżności i ulegania literackim pochlebcom. Kto wie zatem, czy nie w chęci odparcia tych oskarżeń należałoby szukać źródła omawianej anegdoty, mającej świadczyć o dystansie, z jakim król traktował panegiryki wysławiające jego osobę.

Skąd to zamiłowanie Poniatowskiego do wierszokletów?

Budowanie środowiska literackiego wokół swej osoby stanowiło ważną część programu politycznego Stanisława Augusta Poniatowskiego, który już w początkach swego panowania zdawał sobie sprawę, że reforma fundamentów ustrojowych Rzeczypospolitej nie będzie możliwa bez głębokiej przebudowy mentalności stanu szlacheckiego.

Zaangażowanie króla w edukację społeczeństwa, w której literatura obok szkolnictwa miała odgrywać główną rolę, wynikało po części także z twardych realiów geopolityki – wobec faktycznego, a od 1768 roku także formalnego protektoratu Rosji nad Polską wszelkie dalej idące przedsięwzięcia reformatorskie musiano odłożyć do czasu zaistnienia korzystnej koniunktury międzynarodowej.

Stanisław August Poniatowski na rycinie ks. Pillatiego. Zdecydowanie nie jest mu do śmiechu.

Literackie zaplecze króla

Stanisław August z własnych funduszy utrzymywał wielu znamienitych literatów, zwłaszcza tych, którzy nie będąc duchownymi, nie mieli stałych dochodów. Prócz słynnego biskupa-poety Ignacego Krasickiego w otoczeniu króla przebywali m.in. poeta i historyk Adam Naruszewicz, panegirysta Stanisław Trembecki, Jan Albertrandy, Józef Wybicki, Wojciech Bogusławski, Franciszek Karpiński i wielu innych ludzi pióra.

Do historii przeszły obiady czwartkowe u króla Stasia, odbywane dość regularnie od 1770 roku, a będące miejscem intelektualnych dyskusji i popisów literackich.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Pozycja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.