fot.Tomasz Kuran aka Meteor2017, lic. CC BY-SA 3.0 Sławojki (fot. Tomasz Kuran aka Meteor2017, lic. CC BY-SA 3.0)

„Ustępy powinny być nie tylko suche, ale gruntownie szorowane, tak aby używanie sedesu nie budziło wstrętu” – podkreślał minister Sławoj Składowski w jednym ze swoich słynnych okólników.

„Sławojka” to słowo ukute w dwudziestoleciu międzywojennym na określenie sanitariatów, których budowanie było popierane przez ministra spraw wewnętrznych Felicjana Sławoja Składkowskiego. Podczas swoich podróży po kraju zauważył on poważne braki, jeśli chodzi o te wielce użyteczne miejsca. Wydał więc polecenie, aby wybudować odpowiednie pomieszczenia dla potrzebujących.

Termin zakończenia akcji został przewidziany na styczeń 1927 roku. Wszędzie, gdzie to niezbędne, miały powstać drewniane wychodki. W trosce o higienę Sławoj Składkowski wydał nawet ministerialne okólniki, czym oczywiście naraził się na kpiny i szyderstwa. W swoim okólniku zarządził:

Ustępy powinny być –

1. a) solidne, zbudowane tak, ażeby przy użyciu nie groziły zapadnięciem się dołu ustępowego,
2. b) nie powinny być jednocześnie rupieciarnią (…).

Powinny one, drogą częstego szorowania sedesów i podłóg, wentylowania i odkażania, być stale utrzymywane w stanie używalności, by nie zatruwać powietrza naokoło.

Sprawa ta leżała głęboko na sercu ministra, czego dowodem jest późniejszy nieco okólnik z kwietnia 1927 r.: „Ustępy powinny być nie tylko suche, ale gruntownie szorowane, tak aby używanie sedesu nie budziło wstrętu”.

fot.domena publiczna Felicjan Sławoj-Składkowski (fot. domena publiczna)

Naród wiejski nie okazał zrozumienia

Społeczeństwu bardzo trudno było zaakceptować nową rzeczywistość, szczególnie na wsi. Wobec tego minister robił tajne inspekcje, jak wykonywane są jego polecenia w terenie. Taka wizyta została opisana przez Melchiora Wańkowicza w zbiorze reportaży Tędy i owędy. Oczywiście, często zdarzały się takie sytuacje, że zbudowany świeżo wychodek służył jedynie do celów reprezentacyjnych, kiedy zjawiały się oficjalne delegacje.

Generał był zadowolony ze swojej akcji i mógł po dwóch latach pochwalić się, iż 80% domów w miastach i 60% na wsi zaopatrzonych jest w urządzenia sanitarne. Tylko czasem zdarzały mu się chwile refleksji, gdy mówił, że „naród wiejski nie okazał zrozumienia ani chęci, gdy usiłowałem go przeciągnąć z przestronnego, jasnego i pełnego powietrza zastodola do ciasnych, dusznych i mrocznych ścian sławojki”.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Pozycja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.