Wielka akcja zagłuszania. Co PRL-owskie władze robiły, by uniemożliwić Polakom słuchanie Radia Wolna Europa?

fot.encsere, lic. CC BY 3.0 Radio Liberty (fot. encsere, lic. CC BY 3.0)

Stworzono całą sieć stacji zagłuszających, powołano wyspecjalizowaną sekcję Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, a nawet… planowano produkować tylko takie odbiorniki, na których nie będzie się dało słuchać zachodnich stacji.

Zagłuszarka – urządzenie stosowane przez władze do zagłuszania audycji radiowych nadawanych w języku polskim przez rozgłośnie zagraniczne, głównie przez rozgłośnię polską Radia Wolna Europa oraz Głos Ameryki.

Pierwsze polskie zagłuszarki rozpoczęły pracę w 1950 roku, a w grudniu 1951 roku w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego utworzona została Służba „BO” zajmująca się systematycznym zagłuszaniem „wrogich” audycji radiowych za pomocą sieci urządzeń zagłuszających, rozmieszczonych w tzw. punktach „K” w Bydgoszczy, Wrocławiu, Szczecinie, Łodzi, Krakowie, Katowicach i Poznaniu.

Służba ta, wykorzystująca w swej pracy zagłuszarki polskiej konstrukcji, produkowane seryjnie w zakładach T-12 na Żeraniu, została w styczniu 1955 przekształcona w Oddział Łączności Wydzielonej, a trzy miesiące później w Zarząd Wydzielony Łączności Radiowej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Zajścia w Bydgoszczy. Władze zaprzestają zagłuszania

Akcja zagłuszania wywoływała irytację społeczną, której przejawem były m.in. zajścia 18 listopada 1956 roku w Bydgoszczy, kiedy to kilkusetosobowy tłum zdemolował, a następnie podpalił budynki na Wzgórzu Dąbrowskiego w dzielnicy Szwederowo, gdzie znajdowała się aparatura zagłuszająca. Pod wpływem tych wydarzeń rząd wydał 25 listopada 1956 roku komunikat o zaprzestaniu akcji zagłuszania i przekazaniu sprzętu zagłuszającego radiofonii krajowej.

fot.Crochet.david, lic. CC BY-SA 3.0 Citroën Traction Avant – samochód powszechnie używany przez MBP (fot. Crochet.david, lic. CC BY-SA 3.0)

W grudniu 1956 roku Zarząd Wydzielony Łączności Radiowej MSW został zlikwidowany, a w styczniu 1957 poinformowano, że 52 zagłuszarki przekazano na potrzeby radiokomunikacji. Według oficjalnych danych, koszty zagłuszania zachodnich radiostacji wyniosły w latach 1950–56 83 miliony złotych.

Zagłuszanie w latach 1957-1988. Co twierdził Jan Nowak-Jeziorański?

W latach 1957–70 zagłuszanie prowadzono z terytorium ZSRR i Czechosłowacji, działania te okazały się jednak mało skuteczne. Władze polskie powróciły do akcji zagłuszania 17 marca 1971 roku i kontynuowały ją do 1 stycznia 1988 roku.

Tym razem zagłuszarki zostały – zdaniem Jana Nowaka-Jeziorańskiego – umieszczone w okolicach Kamienia Pomorskiego (woj. szczecińskie), w Żaganiu (woj. zielonogórskie), Kraczanach, Nowej Rudzie i Strzelinie (woj. wrocławskie), w Niemodlinie (woj. opolskie) oraz w „kilkunastu miejscach w Polsce środkowej”, a dodatkowo w większych miastach działało kilkadziesiąt zagłuszarek o zasięgu lokalnym.

fot.domena publiczna Jan Nowak-Jeziorański w Radiu Wolna Europa (fot. domena publiczna)

„Posłuchajmy czegoś na falach krótkich”

Przy okazji warto zauważyć, że zagłuszanie nie było jedyną formą walki z zachodnimi audycjami radiowymi.

Ponieważ audycje te nadawane były na falach krótkich (propozycja: „posłuchajmy czegoś na falach krótkich”, miała w PRL-u swoją wymowę polityczną), w czerwcu 1953 roku Prezydium Rady Ministrów podjęło specjalną uchwałę w sprawie produkcji aparatów radiowych mających ograniczony zakres odbioru w paśmie fal krótkich. Uchwałę ową uchylono dopiero w listopadzie 1956 roku.

Polecana literatura:

Kochański A., Polska 1944–1991. Informator historyczny, t. 1, Warszawa 1996;
Nowak-Jeziorański J., Wojna w eterze. Wspomnienia, t. I-II, Kraków 1991, s. 180–182;
Dudek A., Marszałkowski T., Walki uliczne w PRL 1956–1989, Kraków 1999, s. 50–54.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Abecadła PRL-u. Pozycja autorstwa Zdzisława Zblewskiego została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 2008 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.