fot.domena publiczna Fragment objaśnienia kształtu cyfr z rękopisu Bakhshali.

Koncepcja zera była w matematyce istną rewolucją. Stanowi ona filar współczesnego sposobu liczenia i leży u podstaw ery cyfrowej. Historycy od dawna wiedzieli, że pomysł zrodził się w Indiach, ale dokładny czas jego powstania był nieznany. Do dziś.

Naukowcy z Uniwersytetu w Oksfordzie znaleźli najstarszą wzmiankę o cyfrze zero w hinduskim manuskrypcie z III lub IV wieku n.e. Należąca do Uniwersytetu Biblioteka Bodleian od 1902 roku miała w swoich zbiorach rękopis Bakhshali. Został on wykopany w 1881 roku przez rolnika w miejscowości o tej nazwie (dziś leży ona w dystrykcie Peszawar w Pakistanie).

Manuskrypt spisany jest na 70 kartach z kory brzozowej. Zawiera on setki zer zaznaczonych w postaci kropek. Zera te nie były używane jako osobne liczby. Stosowano je w kilkucyfrowym zapisie pozycyjnym, jak np. liczb 104 czy 1050.

Dotychczas próby datowania rękopisu Bakhshali wskazywały na to, że powstał on dopiero między VIII a XII wiekiem. Za pierwszy przykład wykorzystania zera uważano więc symbole ścienne na świątyni z IX wieku w Gwalior bądź rękopis „Brahmasphutasiddhanta” z początków VII wieku.

Badacze z Oxfordu wykorzystali datowanie radiowęglowe, by określić wiek manuskryptu. Rezultaty spowodowały dalsze komplikacje: rękopis Bakhshali to kilka tekstów spisanych w różnym czasie. Najstarsza jego partia powstała między 224 a 383 rokiem n.e., a znaleziono jeszcze dwie młodsze – w VII-VIII i IX-X wieku.

Profesor Marcus du Sautoy z Uniwersytetu w Oksfordzie otwarcie mówi, że manuskrypt ten to ziarno, z którego wykiełkowało zero dziś nam znane. Potrzebne jednak będą dalsze badania, by rozwikłać wszystkie jego sekrety.

Źródła informacji:

1. Earliest recorded use of zero is centuries older than first thought, University of Oxford.
2. Megan Gannon, Nothing to See Here: India’s Oldest Use of Zero Found, LifeScience.