Tamerlan, Timur Leng (Kulawy, ur. 1336, zm. 1405) – wielki wódz, twórca imperium, emir w latach 1370–1405. Syn beka Taragaja, pochodził z mongolskiego sturcyzowanego rodu Barkasów zamieszkującego Mawarannahr (na południe od Samarkandy).

W młodości trudnił się rozbojem. W 1362 roku wstąpił na służbę Timura Togługa, władcy Mogolistanu. Następnie wspólnie z Husejnem, władcą Kabulu i Balchu, podjął walkę o niezależność i zjednoczenie dawnego ułusu Czagataja. W starciach z Mongołami odniósł ciężkie rany, stracił władzę w jednej ręce i doznał kontuzji biodra (stąd jego przydomek). W 1363 roku doprowadził do wyboru w Samarkandzie Kabulszacha na chana Mawarannahru.

Utrzymywanie na tronie słabego władcy – Czyngisydy stało się metodą Timura na rządzenie krajem. W 1370 roku pobił Husejna i stał się jedynowładcą. Wykazane zdolności przywódcze dały mu ogromną popularność wśród środkowoazjatyckich koczowników. Pozwoliły przybrać tytuł emira (księcia) i przystąpić do podboju sąsiednich krajów.

W 1373 roku rozpoczął podbój Chorezmu, zakończony w 1388 roku po pokonaniu Tochtamysza i wyparciu Złotej Ordy z Azji Środkowej. W trzech wielkich kampaniach (1389, 1394, 1395) rozbił Złotą Ordę i oddał władzę nad ocalałymi ordyńcami Timurowi Kutługowi. W tym samym czasie prowadził podbój Iranu i Iraku oraz Gruzji i Azji Mniejszej. W walkach tych zasłynął niebywałym okrucieństwem. Ludność zdobytych miast mordowano, a Tamerlan kazał przed sobą układać piramidy z obciętych głów. Ambicja odbudowy imperium Czyngis-chana pchnęła go do podboju Indii (Pendżab i Delhi, 1398). W 1400 roku podjął wojnę z sułtanem Bajezidem I o przewodnictwo w świecie islamskim. Choroba i następnie śmierć przerwały przygotowania do wyprawy na Chiny.

Tamerlan rozwinął mongolski sposób walki, dzięki czemu możliwe było sprawne kierowanie niespotykanymi wcześniej ani potem masami kawalerii. Udowodniła to największa w dziejach bitwa kawaleryjska pod Ankarą (1402). Zajęty walkami w Azji, Tamerlan tylko sporadycznie interesował się Europą, docierając w pościgu za Tochtamyszem do Dniepru. Rozbicie przez niego Złotej Ordy zmieniło tok dziejów Europy Wschodniej. Centrum państwa Timura była Samarkanda, dzięki jego staraniom czołowy ośrodek nauki i kultury w Azji. Wzięci do niewoli rzemieślnicy i twórcy przyczynili się do rozwoju miasta, w którym budowali pałace, meczety, medresy (szkoły), mauzolea – budzące do dziś zachwyt wspaniałe zabytki architektury.

Po śmierci Timura jego imperium rozpadło się między jego synów, Szachrucha i Uług Bega, a następnie uległo rozdrobnieniu na dzielnice. Dynastia Timurydów w Azji Środkowej wygasła w 1507 roku. Jej daleki potomek, władca Fergany Babur (1483–1530), w 1526 roku podbił Indie, tworząc państwo Wielkiego Mogoła istniejące do 1858 roku.

Literatura: M. Małowist, Tamerlan i jego czasy, Warszawa 1985.

Autor hasła:

Krzysztof Pietkiewicz – profesor doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii Europy Wschodniej, związany z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. historii Litwy i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.