Mieszko Plątonogi (ur. przed 1146, zm. 16 V 1211) – książę raciborski, opolski i krakowski, syn Władysława II Wygnańca i Agnieszki austriackiej.

Urodził się zapewne jeszcze przed wygnaniem ojca z Polski (1146), ale wychowywał się i dorastał już w Niemczech. O wygnańczych latach Mieszka nic nie wiadomo. Wrócił do Polski wraz z bratem Bolesławem I Wysokim w 1163 r., gdy książę zwierzchni Bolesław IV Kędzierzawy zwrócił synom zmarłego już Władysława Śląsk. Nie wiadomo jednak, by już wówczas otrzymał własną dzielnicę. Raczej cały Śląsk pozostawał pod rządami starszego brata.

Mieszko domagał się zapewne wyznaczenia mu odrębnej dzielnicy i dlatego popadł w konflikt z bratem. Działał przy tym w porozumieniu z synem Bolesława, Jarosławem, skłóconym z ojcem. W 1172 r. zdołali wygnać Bolesława Wysokiego, ale interwencja cesarska przywróciła mu rządy. Może jednak wtedy Mieszko otrzymał własną, małą dzielnicę z ośrodkiem w Raciborzu. W najbliższych latach popierał księcia zwierzchniego Mieszka III Starego. Gdy w 1177 r. doszło do zamachu stanu w Krakowie, Mieszko i Jarosław byli jedynymi książętami piastowskimi, którzy bronili sprawy Mieszka Starego. Udało im się znów wygnać Bolesława Wysokiego ze Śląska.

Nowy książę zwierzchni Kazimierz II Sprawiedliwy doprowadził jednak do ugody. Aby pozyskać Mieszka, przekazał mu dwie pograniczne kasztelanie małopolskie: bytomską i oświęcimską (1177). Po śmierci Kazimierza (1194) książę raciborski sam wystąpił z roszczeniami do tronu krakowskiego. W rozgorzałej walce poparł jednak ostatecznie Mieszka Starego i w jego interesie walczył w wielkiej bitwie nad Mozgawą (1195). Po następujących po sobie zgonach Jarosława i Bolesława Wysokiego (1201) upomniał się o należącą niegdyś do Jarosława dzielnicę opolską i siłą odebrał ją synowi Bolesława, Henrykowi I Brodatemu (1202). Wkrótce jednak pojednał się z bratankiem w celu wspólnej walki o władze pryncypacką. Mieszko, a po nim właśnie Henryk byli bowiem teraz (po śmierci Mieszka Starego w 1202) najstarszymi wśród Piastów. W interesie stryja Henryk uzyskał w 1210 r. papieską decyzję, przypominającą i potwierdzającą zasady statutu Krzywoustego. Na tej podstawie Mieszko zdołał, wykorzystując zaskoczenie, ale pewnie też dzięki poparciu części możnowładztwa, opanować Kraków (przełom 1210 i 1211). Odzyskał zatem utracony przez ojca tron krakowski, ale krótko potem zmarł. Ta ostatnia próba przywrócenia ważności statutu Bolesława Krzywoustego okazała się zresztą mało znaczącym epizodem, a biskupi polscy szybko postarali się w Rzymie o zmianę decyzji papieskiej w tej sprawie. Z nieznanego pochodzenia (może księżniczki czeskiej?) żony Ludmiły zostawił syna Kazimierza.

Literatura:

• J. Rajman, Mieszko Plątanogi, pierwszy książę raciborsko-opolski (1173-1211), Kwartalnik Historyczny 103 (1996) nr 1.

Autor hasła:

Tomasz Jurek – profesor doktor habilitowany, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji, poświęconych m. in. średniowiecznej historii Śląska. Współautor „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.