fot.domena publiczna Ludwik IX Święty (fot. domena publiczna)
Ludwik IX Święty (ur. 25 V 1214 w Poissy, zm. 25 VIII 1270 k. Tunisu) – król Francji w latach 1226-1270 z dynastii Kapetyngów. Syn Ludwika VIII Lwa i Blanki Kastylijskiej. Od 1234 r. żonaty z Małgorzatą Prowansalską, z którą miał sześciu synów, m.in. Filipa III Śmiałego. Pochowany w opactwie Saint-Denis.
W latach 1226-1242 władzę w imieniu króla sprawowała Blanka Kastylijska. Stłumiła ona bunty feudalne, spośród których najpoważniejszym była rewolta Piotra Mauclerca, przedstawiciela młodszej linii Kapetyngów – rządzącego Bretanią. Traktatem w Meaux (zwanym też paryskim, 1229) regentka zakończyła wojnę z albigensami (cześć ziem wspomagającego heretyków hrabiego Tuluzy Rajmunda VII została włączona do domeny królewskiej; zaręczono też jedną z córek hrabiego z bratem Ludwika IX, Alfonsem, co doprowadziło w końcu do zagarnięcia domeny tuluskiej przez Kapetyngów). Po zawarciu traktatu nastąpiło nasilenie prześladowań katarów (od 1223 zaczyna działać inkwizycja).
W 1242 r. Ludwik IX przejął samodzielnie władzę. Stłumił ponowny bunt wasali sprzymierzonych z królem Anglii Henrykiem III (bitwy pod Taillebourgiem i Saintes), co na długo uspokoiło sytuację w kraju. W polityce wewnętrznej kierował się zasadami sprawiedliwości i poszanowania praw feudalnych, ale też koniecznością ochrony autorytetu i praw monarchy. Stworzył instytucję królewskich wywiadowców mającą na celu kontrolę działalności bailiwów i seneszali oraz likwidowanie nadużyć dokonywanych przez administrację. Usprawnił sądownictwo królewskie (parlamenty), angażując coraz częściej zawodowych legistów. Wprowadził zakaz wojen prywatnych i pojedynków. Wzmocnił finanse państwowe, puszczając w obieg wartościowy pieniądz i wzmacniając kontrolę podatkową.
Panowanie Ludwika Świętego przyniosło Francji znaczne podniesienie prestiżu międzynarodowego. W 1258 r. król podpisał traktat paryski z Anglią, przyznając Henrykowi III zagarnięte wcześniej Limousin i Périgord (później Henryk otrzyma jeszcze Saintonge, Agenais i Quercy). Ze swej strony król Anglii potwierdził nabytki Kapetyngów w dawnych ziemiach Plantagenetów i złożył Ludwikowi hołd lenny z Guyenne. W tym samym roku Ludwik IX zawarł traktat w Corbeil z królem Aragonii Jakubem I, zrzekając się praw lennych do Katalonii i Roussillon, otrzymując analogiczne cesje ze strony Jakuba co do Tuluzy i Prowansji. Autorytet Ludwika Świętego powodował, że częstokroć powoływano go na arbitra w konfliktach politycznych. W 1264 r. w Amiens sadził spór między zbuntowanymi baronami angielskimi a królem Henrykiem III, wydając wyrok przychylny dla władcy. W kontekście rywalizacji miedzy Plantagenetami a Kapetyngami decyzja ta jest uważana za błąd polityczny. Ludwik IX interweniował też we Flandrii i na terenie Arelatu.
Był zafascynowany ideą wypraw krzyżowych. Po raz pierwszy uczestniczył w krucjacie w latach 1248-1254. Impulsem do jej podjęcia było zdobycie Jerozolimy przez Turków w 1244 r. oraz ślub złożony przez władcę w czasie ciężkiej choroby. Mimo niechęci do tej idei papieża Innocentego IV (zajętego walką z cesarzem Fryderykiem II), Ludwik Święty w 1248 r. opuścił Francję, pozostawiając rządy Blance Kastylijskiej, i po spędzeniu zimy na Cyprze, w czerwcu 1249 r. wylądował w Egipcie. Po zdobyciu Damietty ruszył na Kair, lecz 8 lutego 1250 r. został pokonany pod Mansurą i dostał się do niewoli egipskiej. Zwolniony za wysokim okupem, pozostał na Wschodzie, wykupując jeńców, wzmacniając twierdze chrześcijańskie i prowadząc rokowania z Mongołami na temat ich nawrócenia na chrześcijaństwo.
Po śmierci regentki w 1252 r. doszło we Francji do zamieszek, co zmusiło w końcu Ludwika do powrotu do kraju (1254). W 1270 r. Ludwik Święty ponownie podjął krucjatę i wylądował w Tunisie; zwiedziony nadzieją na nawrócenie tamtejszego emira, namawiał go na wspólna wyprawę przeciwko Egiptowi. Oczekiwania te okazały się bezpodstawne, a król umarł wkrótce na cholerę. Już w trakcie powrotu do Francji rozchodziły się pogłoski o cudach towarzyszących zwłokom Ludwika IX. W 1297 r. został on kanonizowany przez papieża Bonifacego VIII.
Na osobowość króla duży wpływ miała jego matka Blanka Kastylijska, która wszczepiła mu głęboką pobożność i poczucie sprawiedliwości. Te cechy charakteru w dużym stopniu wpłynęły na sposób sprawowania rządów, choć religijność Ludwika IX nie oznaczała uległości wobec kleru. Poczucie sprawiedliwości i ścisłe trzymanie się prawa lennego prowadziły niekiedy do błędnych z politycznego punktu widzenia decyzji (wyrok w Amiens), choć działania te dodały monarchii autorytetu we Francji, jak i poza jej granicami. Do wymienionych cech należy dodać osobistą odwagę i waleczność, którymi król odznaczył się szczególnie w trakcie krucjat. Mimo porażek militarnych zdobył sobie sławę dobrego wodza i dyplomaty. W samej Francji cieszył się poparciem wszystkich warstw społecznych, na co wpływ miała zapewne ogólna zamożność kraju. Ludwik Święty był jednym z najwybitniejszych władców Francji.
Literatura:
- R. Pernoud, Królowa Blanka, Warszawa 1989, zwłaszcza od s. 102;
- E. Faral, Życie codzienne we Francji w czasach Ludwika Świętego, Warszawa 1969;
- J. Pysiak, Ludwik Święty: portret hagiograficzny idealnego władcy, Kwartalnik Historyczny 103 (1996), nr 4, s. 57—85.