Henryk III Plantagenet (ur. 1 X 1207 w Winchesterze, zm. 16 XI 1272 w Londynie) – król Anglii od 1216 roku z dynastii Plantagenetów. Najstarszy syn Jana bez Ziemi, króla Anglii, i Izabeli z Angoulême. Jego żoną była Eleonora z Prowansji, z którą miał przynajmniej dziewięcioro dzieci, m.in. Edwarda I, króla Anglii. Pochowany w opactwie Westminster.

W chwili śmierci ojca w 1216 roku Henryk miał dziewięć lat, a Anglia była ogarnięta konfliktami pomiędzy możnymi. Na czele rady regencyjnej stał Wilhelm Marchal, książę Pembroke, a po jego śmierci – od 1219 roku Hubert de Burgh. On to stłumił rebelie i zaprowadził porządek w kraju.

Henryk objął samodzielne rządy w 1227 roku. Wkrótce wplątał się w kosztowną politykę, która miała doprowadzić do uzyskania tronu Sycylii dla jego syna, Edmunda. Wiązało się to z koniecznością spłaty długów papieża, które Henryk wziął na siebie. Obciążenia fiskalne oraz szeroki udział faworytów króla w rządzeniu krajem wywołały niezadowolenie i bunt baronów. Wybrano komisję, która miała opracować reformy państwa zaaprobowane przez Henryka w 1258 roku jako tzw. prowizje oksfordzkie. Przewidywały one powstanie piętnastoosobowej rady królewskiej, wybieranej przez baronów, która miała kontrolować poczynania króla i doradzać mu. Trzy razy do roku miał się zbierać parlament (przedstawiciele rycerstwa, duchowieństwa i mieszczaństwa), który z członkami rady miał omawiać ważne dla kraju sprawy.

Kłótnie w radzie i niezadowolenie rycerstwa doprowadziło do prób odwołania przez Henryka prowizji oksfordzkich (1261). Wtedy jednak inicjatywę przejął Szymon z Montfort, hrabia Leicester, który poparł drobne rycerstwo. Rozpoczęła się tzw. wojna baronów. W 1264 roku w bitwie pod Lewes w Sassex Henryk wraz z bratem i synem zostali wzięci do niewoli. Rządy w Anglii przejęła rada królewska wraz z parlamentem. Jego kompetencje nie były początkowo ustalone, jednak już za panowania syna Henryka, Edwarda I, parlament musiał wyrażać zgodę na nakładanie nowych podatków.

W 1265 roku Edward zbiegł z więzienia i na czele niechętnych Szymonowi z Montfort baronów pobił go w bitwie pod Evesham w Worcester, przejmując władzę. Henryk zaś odsunął się w cień, pozostawiając rządy synowi. W ostatnich latach życia zajmował się głównie rozbudową opactwa Westminster.

Autor hasła:

Maciej Michalski – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. historii idei, historii kobiet oraz historii kształtowania się tożsamości narodowej Słowian w XIX wieku. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.