Bitwa pod Gniewem (22 września - 1 października 1626)

fot.Pieter Soutman/domena publiczna Zygmunt III Waza

Bitwa pod Gniewem (22 września – 1 października 1626) – 6 czerwca 1626 roku potężna armada szwedzka, złożona ze 125 okrętów i statków transportowych z ok. 14 tys. żołnierzy na pokładach, pod dowództwem Gustawa Adolfa wylądowała w Piławie. Celem wyprawy było opanowanie Gdańska. Zygmunt III skoncentrował swoje siły pod Gdańskiem (w mieście stała szwedzka załoga) i przystąpił do oblegania miasta. Siły polskie liczyły ok. 11 tys. ludzi, w tym 4,5 tys. piechoty i dragonii. W tej sytuacji Gustaw Adolf porzucił pierwotny zamiar i z armią liczącą 8 tys. piechoty, 1,7 tys. rajtarii i 80 dział podążył z odsieczą. Wojska szwedzkie, choć liczebnie słabsze, dysponowały przewagą siły ognia.

Na wieść o zbliżających się Szwedach Zygmunt III zwinął oblężenie i ustawił swoje wojska na szczycie pasma wzgórz. Pierwsze starcie wypadło dla Polaków niepomyślnie, nie zdołali oni bowiem odciąć części sił szwedzkich od obozu. Po kilkudniowej przerwie w działaniach, kiedy obu stronom przybyły posiłki, podnosząc liczbę wojsk szwedzkich do ok. 10 tys. piechoty i 2100 jazdy, a polskich do ok. 14,5 tys., głównie jazdy, obie strony wznowiły działania. 29 września Gustaw Adolf ruszył w kierunku Gniewa. Marszu tego nie zdołały zatrzymać kolejne szarże polskiej jazdy, załamujące się w ogniu szwedzkiej piechoty. 1 października doborowe oddziały szwedzkie przystąpiły wzdłuż wału wiślanego do decydującego ataku, który się jednak załamał na szańcach wojsk polskich. Wtedy Szwedzi natarli na wzgórze, na którym stała jazda polska. Trzy regimenty piechoty z kilkoma działami, w dwóch rzutach wdarły się na szczyt. Szarża husarii zepchnęła atakującą piechotę, jednak załamała się w ogniu dział i piechoty drugiego rzutu.

W czasie kolejnego natarcia szwedzcy piechurzy zajęli szczyt wzgórza, co zmusiło Zygmunta III do wycofania się z bitwy. W Czarlinie, gdzie stanął warowny obóz polski, zadaniem wojsk koronnych było strzeżenie ważnej przeprawy przez Wisłę pod Rokitkami.

Autor hasła:

Dr Jerzy Ronikier – historyk kultury i mentalności. Pracował w Instytucie Zarządzania oraz Instytucie Informacji Naukowej i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor pracy „Hetman Adam Sieniawski i jego regimentarze. Studium z historii mentalności szlachty polskiej 1706-1725”. Zmarł w 2013 roku.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej Bitwy polskie. Leksykon (Wydawnictwo Znak 1999) przygotowanej przez wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego: Tomasza Gąsowskiego, Jerzego Ronikiera, Piotra Wróbla i Zdzisława Zblewskiego.