Najważniejsze rocznice

fot.domena publiczna Pokazowy proces moskiewski miał na celu między innymi wykazanie, że struktury państwa podziemnego mają nielegalny charakter.

18 czerwca 1945 roku rozpoczął się w Moskwie proces przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, zwany procesem szesnastu. Trwał do 21 czerwca.

Przedstawiciele Polski podziemnej, w tym wicepremier Jan Stanisław Jankowski, generał Leopold Okulicki i przewodniczący Rady Jedności Narodowej Kazimierz Pużak, zostali aresztowani i wywiezieni w głąb ZSRR pod koniec marca 1945 roku. Zwabiono ich pod pozorem podjęcia rozmów mających na celu utworzenie rządu jedności narodowej zgodnie z zaleceniami konferencji jałtańskiej z lutego 1945 roku. Na nawiązanie kontaktów między przedstawicielami Polski Podziemnej a Sowietami naciskały także rządy Wielkiej Brytanii i USA.

Początkowo przedstawiciele ZSRR nie przyznawali się do porwania polskich przywódców. Od maja zaczęli jednak informować, że zostali oni aresztowani za działalność dywersyjną. W trakcie procesu Polaków oskarżano między innymi o uprawianie sabotażu, dokonywanie aktów terroru i organizowanie zamachów na przedstawicieli Armii Czerwonej lub też – w przypadku niższych funkcjonariuszy – po prostu o udział w działalności polskich podziemnych struktur.

Proces, który odbył się w Moskwie, dotyczył piętnastu z szesnastu aresztowanych (ze względu na chorobę został z niego wyłączony Antoni Pajdak). Miał charakter pokazowy i stanowił forum, na którym przedstawiciele nowych władz nakreślali nową wizję Polski. Wykazywali również nielegalność konkurencyjnych wobec proradzieckiego ośrodków polskiej władzy. Wyroki, które ogłoszono 21 czerwca, w pełni odzwierciedlały ten stan rzeczy. Trzy osoby uniewinniono, siedem otrzymało karę do roku więzienia, a pięć – od półtora roku (Kazimierz Pużak) do ośmiu (Jan Stanisław Jankowski) i dziesięciu lat (Leopold Okulicki). Dwaj ostatni nie doczekali końca wyroku – zmarli w więzieniu, najprawdopodobniej zamordowani.