fot.domena publiczna Fryderyk II Hohenstauf (fot. domena publiczna)
Fryderyk II Hohenstauf (ur. 26 XII 1194 w Iesi k. Ankony, zm. 13 XII 1250 w Castel Fiorentino k. Lucery, prow. Foggia) – król Niemiec od 1196 (1212) r., cesarz od 1211 (1220) r., król Jerozolimy od 1229 r. Syn Henryka VI i Konstancji, córki Rogera II Sycylijskiego, ożeniony z Konstancja, córką Alfonsa II Aragońskiego (zm. 1222), a potem z Izabelą oraz Biancą Laucia ojciec m.in. Henryka VII, Konrada IV i Manfreda, króla Sycylii, oraz Małgorzaty (wydana za Albrechta z Turyngii). Pochowany w katedrze w Palermo.
Wskutek starań ojca został wybrany w 1196 r. na króla Niemiec. Po śmierci Henryka VI oraz związanych z tym zawirowań politycznych w Niemczech, Fryderyk został zabrany przez matkę na Sycylię i w 1198 r. koronowany na jej króla. Konstancja przed śmiercią w 1198 r. przekazała Fryderyka oraz królestwo Sycylii pod opiekę papieża Innocentego III, który aż do 1206 r. nie był w stanie wywiązać się z tego obowiązku. Przez następne lata Sycylia była obiektem działań niemieckich i papieskich wojsk, Saracenów sycylijskich i tamtejszych baronów.
W 1208 r. uznano Fryderyka za pełnoletniego, ale nadal pozostawał pod wpływem Innocentego III, który w 1209 r. ożenił go z Konstancją Aragońską. Wówczas też stłumił powstanie baronów i odzyskał część dóbr królewskich na Sycylii. Wezwany na pomoc przez pokonanych baronów, cesarz Otton IV wkroczył w 1210 r. do królestwa Sycylii z zamiarem pozbawienia Fryderyka władzy. Próba połączenia przez Ottona IV królestw Niemiec i Sycylii wywołała szybka reakcje Innocentego III, za którego sprawą i przy wsparciu króla Francji Filipa II antywelfijska opozycja książąt wybrała Fryderyka na cesarza w 1211 r.
Na wieść o tym Fryderyk udał się z małym orszakiem do Niemiec, uprzednio koronując na króla Sycylii małoletniego syna Henryka (VII), co miało świadczyć, że nie planuje on połączenia obu królestw. Fryderyk szybko znalazł poparcie w południowych Niemczech i w 1212 r., ponownie wybrany na króla Niemiec, został koronowany w Moguncji kopiami królewskich insygniów. Po rozstrzygającej dla walki o tron w Niemczech bitwie pod Bouvines w 1214 r., władza w Niemczech przeszła w ręce Fryderyka, który powtórnie kazał się koronować w Akwizgranie. Wbrew zapewnieniom danym papieżowi, nadał w 1220 r. księstwo Szwabii i Burgundię swojemu synowi Henrykowi (VII) i kazał wybrać go na króla Niemiec w 1220 r. W tym samym roku udał się do Rzymu, gdzie został koronowany na cesarza. Obawy papieskie przed połączeniem obu królestw uciszył jednoznaczny rozdział prawny królestwa Sycylii od Niemiec.
Następne lata Fryderyk poświęcił wewnętrznemu umacnianiu królestwa Sycylii. Gdy w 1227 r. w ostatniej chwili zrezygnował z udziału w odwlekanej od 1215 r. wyprawie krzyżowej, papież Grzegorz IX ekskomunikował go, co wywołało liczne bunty przeciw cesarzowi we Włoszech. W 1229 r., mimo zakazu papieża, Fryderyk udał się do Jerozolimy, gdzie jedynie mądrą dyplomacją, bez użycia siły, uzyskał dla chrześcijan najważniejsze miejsca święte w Palestynie. Sam zaś koronował się nad Grobem Pańskim na króla Jerozolimy. Po powrocie do Włoch zawarł w końcu 1229 r. pokój z papieżem. Ogłoszone w 1231 r. tzw. konstytucje z Melfi, które były pierwsza od czasów Justyniana kodyfikacją prawa, wzmacniały władzę Fryderyka w królestwie Sycylii.
Książęta Rzeszy wymogli w 1231 r. na panującym samodzielnie w Niemczech od 1228 r. Henryku ogromne przywileje (potwierdzone w 1232 przez Fryderyka), które znacznie ograniczały zakres władzy monarszej. Spór o kompetencje sądów inkwizycyjnych w Niemczech doprowadził Henryka do konfliktu z ojcem, który po sprzymierzeniu się syna z Ligą Lombardzką w 1234 r. udał się do Niemiec w 1235 r., gdzie na samo pojawienie się cesarza, stronnicy Henryka rozpierzchli się. Henryk nie znalazł przebaczenia u ojca i zdetronizowany umarł po siedmiu latach niewoli. W 1237 r. wybrano na króla Niemiec jego młodszego syna, Konrada IV, który skutecznie bronił interesów Staufów w Niemczech.
Próby restytucji praw cesarskich we Włoszech zwróciły przeciw Fryderykowi komuny miejskie zorganizowane w Ligę Lombardzką, która pokonał w 1237 r. pod Cortenuovą, ale jej oporu nie złamał. Grzegorz IX, obawiając się, że wraz ze wzrostem wpływów Fryderyka w północnych Włoszech mogłaby ulec ograniczeniu władza papieży w Państwie Kościelnym, ekskomunikował go po raz wtóry w 1239 r. Upadek Jerozolimy w 1244 r. skłonił Fryderyka do podjęcia pertraktacji pokojowych z papieżem Innocentym IV, który wprawdzie zdjął z niego klątwę, ale zarazem ogłosił na synodzie w Lyonie w 1245 r. pozbawienie go godności cesarskiej. Stronnicy papieża w Niemczech wybrali na króla w 1246 r. Henryka Raspe, landgrafa Turyngii, a w 1247 r. Wilhelma II Holenderskiego. Nie udały się plany Fryderyka przekształcenia w 1245 r. księstwa Austrii po wygaśnięciu męskiej linii Babenbergów w osobne królestwo, z nim jako monarchą. Umarł podczas przygotowań do wyprawy na Lyon, gdzie schronił się papież.
fot.domena publiczna Fryderyk II (fot. domena publiczna)
Panowanie Fryderyka było ostatnią próbą wzmocnienia władzy królewskiej w Niemczech. Fryderyk należy do najbardziej niezwykłych władców w dziejach. Spory o ocenę jego postaci są żywe do dzisiaj. Widzi się w nim: prekursora renesansu, pierwszego nowożytnego człowieka na tronie czy też pierwszego władcę oświeconego. Jego koncepcje polityczne wybiegały poza epokę, w której żył. Na jego dworze w Palermo, pełnym poetów, artystów i uczonych pochodzących z różnych kultur, w niespotykany w XIII w. sposób rozkwitało życie kulturalne. Fryderyk był nie tylko mecenasem, ale sam tworzył poezję w dialekcie sycylijskim (Dante widział w nim ojca włoskiej poezji). W pismach wychodzących z kancelarii Fryderyka, będącej pod opieką Piotra de Vinea, posługiwano się wyszukaną retoryką i stylem, które służyły za wzorzec w następnych wiekach.
Na zlecenie Fryderyka tłumaczono z greki i arabskiego na łacinę dzieła Arystotelesa, co odpowiadało jego zainteresowaniom naukami przyrodniczymi. Napisał traktat o hodowli sokołów, który był właściwie podręcznikiem ornitologii. Jego duże, choć specyficzne wyczucie smaku przejawiało się zwłaszcza w architekturze świeckiej, w której odwoływał się do wzorów antycznych. Kolekcjonował antyczne rzeźby i kazał je powielać swoim rzeźbiarzom. W 1224 r. ufundował w Neapolu pierwszy uniwersytet „państwowy”, który miał kształcić urzędników na potrzeby reformowanego państwa.
Literatura:
- J. Hauziński, Polityka orientalna Fryderyka II Hohenstaufa, Poznań 1978.
- J. Hauziński, Fryderyk II Hohenstauf (1194-1250) a świat kultury muzułmańskiej, [w:] „Mente et litteris”, Poznań 1984, s. 153-165.