fot.Diego Velázquez/domena publiczna Portret Filipa IV Habsburga.
Filip IV (ur. 8 IV 1605 w Valladolid, zm. 17 IX 1665 w Madrycie) – król Hiszpanii od 1621 roku, król Portugalii w latach 1621–1640. Syn Filipa III, króla Hiszpanii i Portugalii, oraz Małgorzaty, córki Karola, arcyksięcia austriackiego na Styrii, Karyntii i Krainie. Z pierwszego związku małżeńskiego z Elżbietą (1602–1644), córką Henryka IV, króla Francji, miał dwoje dzieci: przedwcześnie zmarłego syna Baltazara Karola i Marię Teresę (1638–1683), wydaną za Ludwika XIV, króla Francji. Z druga żoną, Maria Anną (1635–1696), córką cesarza Ferdynanda III, pozostawił syna Karola II (1661–1700) od 1665 roku króla Hiszpanii, i córkę Małgorzatę Teresę (1651–1673), żonę cesarza Leopolda I. Pochowany w Escorialu.
Był niemal obojętny wobec rządów państwem, które sprawował w jego imieniu w latach 1621–1643 pierwszy minister Gaspar de Guzmán, książę Olivares. Energiczny minister dążył do unifikacji i centralizacji monarchii oraz zdecydowanie zwalczał nadużycia aparatu urzędniczego.
W polityce zagranicznej zabiegał o przywrócenie Hiszpanii miejsca, jakie zajmowała za czasów Filipa II. Korzystając z upływu dwunastoletniego rozejmu zawartego w 1609 roku z Republiką Zjednoczonych Prowincji, podjął próbę zgniecenia Niderlandów Północnych, wspierając równocześnie Habsburgów austriackich na terenie Rzeszy. Działania wojenne prowadzone od 1621 roku przyniosły początkowo Hiszpanom spore sukcesy, m.in. zajęcie wspólnie z oddziałami cesarskimi Palatynatu Reńskiego (1621–1622), zdobycie Bredy (1625).
Plany Olivaresa zostały udaremnione przez Francję, która w 1635 roku przystąpiła do wojny trzydziestoletniej po stronie obozu protestanckiego. Wielkie zwycięstwo admirała holenderskiego Maartena Trompa nad flotą Filipa pod Downs (10 X 1639) złamało ostatecznie potęgę morską Hiszpanii. Podobne znaczenie miała klęska piechoty hiszpańskiej, poniesiona w starciu z Francuzami pod Rocroi (19 V 1643). Zdziesiątkowanie sił zbrojnych, utrata ważnych twierdz w Niderlandach i w rejonie Pirenejów – m.in. Bredy (1637), Arras (1640), Perpignan (1642), Dunkierki i Lens (1646) – skłoniły Filipa do zawarcia pokoju z Republiką Zjednoczonych Prowincji (traktat w Munster, 30 I 1648).
Wyrazem ostatecznego upadku Hiszpanii na arenie międzynarodowej był traktat pirenejski (7 XI 1659), kończący wojnę z Francją. Filip został zmuszony do zrezygnowania na rzecz Francji z Roussillon, Cerdagne, Artois, części Flandrii, Hainaut i Luksemburga. Zgodził się również na małżeństwo króla francuskiego Ludwika XIV z infantką hiszpańską Marią Teresą, które stworzyło Burbonom perspektywę opanowania tronu Hiszpanii po wygaśnięciu tamtejszej linii Habsburgów.
Udział Hiszpanii w wojnie trzydziestoletniej pogorszył i tak już kiepską sytuację gospodarczą państwa. Podatki nakładane i ściągane w sposób bezwzględny przez Olivaresa doprowadziły do wybuchu powstań na ziemiach hiszpańskich. W maju 1640 roku zbuntowali się Katalończycy, którzy w styczniu 1641 roku zadeklarowali wierność i zależność wobec króla Francji. Rząd madrycki stłumił to powstanie z wielkim trudem dopiero w końcu 1652 roku.
Poważne konsekwencje miała rewolta wzniecona w grudniu 1640 roku w Portugalii. Interwencje zbrojne organizowane po obaleniu rządów Filipa i ogłoszeniu królem Portugalii księcia Bragança, jako Jana IV, zakończyły się klęską Hiszpanii, która musiała pogodzić się z utratą tego kraju. Na okres panowania Filipa przypadła działalność wybitnych dramaturgów hiszpańskich, Calderóna de la Barca i Tirsa de Molina. Monarcha interesował się sztuką, popierał Petera Paula Rubensa i Diega Velázqueza, który był jego malarzem nadwornym.