Filip III (ur. 14 IV 1578 w Madrycie, zm. 31 III 1621 w Madrycie) – król Hiszpanii i Portugalii od 1598 roku. Syn Filipa II, króla Hiszpanii i Portugalii, oraz Anny, córki cesarza Maksymiliana II. Ze związku małżeńskiego z córką Karola, arcyksięcia austriackiego w Styrii, Karyntii i Krainie, miał Filip pięcioro dzieci, m.in.: Annę (1601–1666), żonę Ludwika XIII, króla Francji, Filipa IV (1605–1665), od 1621 roku króla Hiszpanii, w latach 1621–1640 króla Portugalii, oraz Marię Annę (1606–1646), wydaną za cesarza Ferdynanda III. Pochowany w Escorialu.

Cechowała go przesadna gorliwość w praktykach religijnych. Nie interesował się zbytnio rządami, przekazując ster państwa w 1598 roku w ręce swego faworyta, księcia Lermy. Doprowadził do wygnania Morysków, początkowo z Walencji (1609), potem i z pozostałych części Hiszpanii (1610–1611). Według dawnej historiografii wypędzenie do północnej Afryki około 300 tys. Morysków, ludności pochodzenia arabskiego, zatrudnionej w rolnictwie, ogrodnictwie, warsztatach jedwabniczych, handlu i transporcie, zadało dotkliwy cios gospodarce hiszpańskiej. Obecnie przeważa pogląd pomniejszający znaczenie tego wydarzenia.

Na życiu ekonomicznym kraju odbił się niekorzystnie szereg innych czynników, m.in. system biurokratyczny i podatkowy, hamujący rozwój przemysłu i handlu, kosztowne wojny, katastrofalny stan uprawy ziemi oraz wyludnienie Hiszpanii na skutek emigracji zamorskiej i epidemii. Narastaniu kłopotów gospodarczych towarzyszył kryzys polityczny państwa. Rozpoczęta w 1598 roku wielka ofensywa przeciwko Republice Zjednoczonych Prowincji w Niderlandach nie przyniosła stronie hiszpańskiej spodziewanych sukcesów.

Po klęsce wojsk Filipa w bitwie pod Nieuwport (1600) przeważyły w Hiszpanii tendencje pokojowe. Pertraktacje podjęte w lutym 1608 roku doprowadziły do podpisania 9 kwietnia 1609 roku rozejmu na dwanaście lat między walczącymi stronami. Traktat z 1609 roku oznaczał właściwie potwierdzenie przez Hiszpanię niepodległości Republiki Zjednoczonych Prowincji. W 1618 roku nastąpił upadek pierwszego ministra, księcia Lermy, którego zastąpił książę Uceda. Nowi współpracownicy Filipa wciągnęli Hiszpanię w styczniu 1621 roku w wojnę trzydziestoletnią.

Za panowania Filipa kultura hiszpańska przeżywała swój złoty wiek. Do najwybitniejszych jej reprezentantów zaliczali się Lope de Vega, twórca teatru narodowego, i Miguel Cervantes de Saavedra, autor Don Kichota, arcydzieła literatury światowej.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.