Eleonora Maria Józefa (ur. 31 V 1653, zm. 17 XII 1697) – królowa Polski, żona Michała Korybuta Wiśniowieckiego, córka cesarza Ferdynanda III i Eleonory mantuańskiej, córki Karola II Gonzagi, księcia Rethel.

Początkowo dwór wiedeński planował wydanie Eleonory za księcia lotaryńskiego Karola, kandydata na tron polski w 1669 roku, z którym łączyła je serdeczna przyjaźń. Po porażce Karola na polu elekcyjnym i wyborze Michała Korybuta Wiśniowieckiego wysunięty został (z inicjatywy podkanclerzego koronnego Andrzeja Olszowskiego) projekt małżeństwa nowego króla Polski z Eleonorą. Rokowania prowadzone w tej sprawie z cesarzem Leopoldem I, wbrew gwałtownym protestom opozycji, między innymi prymasa Mikołaja Prażmowskiego, zostały sfinalizowane w grudniu 1669 roku. Ślub odbył się 27 lutego 1670 roku w Częstochowie, a jej koronacja – 19 października 1670 roku w Warszawie w kolegiacie świętego Jana.

Spokojna i łagodna królowa wykazywała umiarkowane zainteresowanie polityką, czym sprawiła duży zawód swemu bratu, cesarzowi Leopoldowi l, który liczył na jej pomoc w umacnianiu wpływów habsburskich w Polsce i ograniczaniu sukcesów dyplomacji francuskiej na tym terenie. Zyskała szybko powszechną życzliwość Polaków. Z szacunkiem wyrażali się o niej nawet najzagorzalsi opozycjoniści, atakujący zajadle króla Michała i oskarżający go o impotencję lub homoseksualizm.

Nieprzychylni monarsze magnaci, na przykład hetman wielki koronny Jan Sobieski, późniejszy król Polski, wychwalali jej urodę i dobroć. Była przystojną, ładną blondynką, która opanowała szybko podstawy języka polskiego. Jako osoba rozsądna i taktowna nie podsycała waśni między zwalczającymi się stronnictwami politycznymi i nie bawiła się w intrygi, ale starała się pośredniczyć i prowadzić do zgody między przywódcami opozycji a dworem królewskim. Odegrała dzięki temu bardzo pozytywna rolę. Na początku 1673 roku zapobiegła wojnie domowej w Polsce, doprowadzając do porozumienia między konfederacjami gołąbską i szczebrzeszyńska.

Po śmierci króla Michała (1673) pozostała w Polsce, co łączyło się z planami elekcyjnymi Habsburgów, którzy chcieli wydać ją za mąż za zwycięzcę walki wyborczej. Po elekcji Jana III Sobieskiego mieszkała przez pół roku w Toruniu, a następnie wiosną 1675 roku opuściła Polskę. 6 lutego 1678 roku poślubiła w Wiener Neustadt swą dawną sympatię, księcia lotaryńskiego Karola V Leopolda, i osiadła z nim w Innsbrucku. Doczekała się z tego małżeństwa pięciorga dzieci.

Magnaci zwalczający politykę Jana III próbowali wciągnąć ją w spiski antykrólewskie. W latach 1677–1678 porozumiewał się z nią w tej sprawie hetman wielki koronny Dymitr Wiśniowiecki, a w 1687 roku marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. Po raz drugi owdowiała w 1690 roku. Pochowana została w mauzoleum rodziny Habsburgów w kościele Kapucynów w Wiedniu.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.