fot.domena publiczna Portret Edwarda I Długonogiego.
Edward I Długonogi (ur. 17 VI 1239 w Westminsterze, zm. 7 VII 1307 w Burgh by Sands, hr. Cumberland) – król Anglii od 1272 roku z dynastii Plantagenetów. Syn Henryka III, króla Anglii, i Eleonory Prowansalskiej. Miał dwie żony: Eleonorę Kastylijską, córkę Ferdynanda III, króla Kastylii, przyrodnią siostrę Alfonsa X, króla Kastylii i Leónu, oraz Małgorzatę, córkę króla Francji Filipa III. Miał dziewiętnaścioro dzieci, m.in. Edwarda II.
Już za życia ojca prowadził aktywną politykę. W 1254 roku otrzymał hrabstwo Gaskonii, wyspy na kanale La Manche oraz Irlandię i Walię. Po ślubie z Eleonorą Kastylijską zorganizował własny dwór i radę. W polityce wewnętrznej popierał skrzydło baronów, na czele z Szymonem z Montfort, które dążyło do reform. Wraz z ojcem uznał prowizje oksfordzkie (1258), lecz zdecydowanie przeciwstawił się uchwaleniu prowizji westminsterskich. W czasie konfliktu ojca z Montfortem i tzw. wojny baronów stał po stronie króla.
W bitwie pod Lewes (1264) został wzięty do niewoli. Po ucieczce spod kontroli Montforta zorganizował rojalistów, a następnie pobił armię buntowników pod Evesham (1265). Od tego czasu ojciec powierzył mu pełną kontrolę nad rządami w kraju.
W latach 1270–1272 Edward brał udział w ósmej wyprawie krzyżowej. Podobnie jak przed laty Ryszard Lwie Serce stał u boku króla Francji Filipa II Augusta, tak teraz Edward wyruszył wraz z Ludwikiem IX Świętym. Ten jednak zmarł na zarazę w Afryce i Edward dalszą podróż odbył sam. W Syrii, widząc rozpad Królestwa Jerozolimskiego, rozczarował się do idei krucjaty. W Ziemi Świętej cudem uniknął śmierci, zdradziecko raniony zatrutym sztyletem. W chorobie dobiegła go wieść o śmierci ojca.
W chwili gdy Edward przejmował tron, był już doświadczonym władcą i wodzem. Baronowie angielscy bez sprzeciwu przyrzekli mu wierność i posłuszeństwo, mimo to panowanie Edwarda okazało się bardzo burzliwe. Pierwsza zbuntowała się Walia pod wodzą Llewellyna ap Gruffudda. Edward kilkakrotnie tłumił powstania w Walii, jednak dopiero po zabójstwie przywódców rebelii, Llewellyna i jego brata Dawida, udało się ostatecznie stłumić bunt. Król spacyfikował Walię, mordując szlachtę i rozdając tamtejszą ziemię angielskim baronom. W 1284 roku Edward nadał Walii statut znoszący jej samodzielność. W czasie jednej z wypraw do Walii urodził się pierwszy syn Edwarda, któremu nadał tytuł księcia Walii. Odtąd następcy tronu angielskiego noszą właśnie tę godność.
W następnych latach Edward toczył wojny we Francji o utrzymanie Gaskonii. Do Anglii odwołały go wieści ze Szkocji. W 1286 roku zmarł bowiem, nie pozostawiając męskiego spadkobiercy, ostatni król Szkocji z dynastii Dunkeldów, Aleksander III. Jedyną jego sukcesorką była trzyletnia wnuczka Małgorzata z Norwegii. Panowie szkoccy zgodzili się wtedy na unię personalną z Anglią i planowali wydać Małgorzatę za syna Edwarda. Dziewczynka jednak zmarła w 1290 roku, co otworzyło drogę do sporów pomiędzy szlachtą szkocką.
Poproszony o rozjemstwo Edward poparł Jana Balliola. Ten wraz z całą Szkocją złożył hołd lenny Edwardowi (1292). Król zaczął wprowadzać w Szkocji angielskie prawo i urzędników, co zniechęciło szlachtę szkocką. Wybuchł bunt, tym groźniejszy, że przywódcy rebelii zwrócili się o pomoc do Francji, zawierając z nią w 1295 roku traktat (tzw. stary sojusz). W 1296 roku Edward spacyfikował Szkocję; chcąc, podobnie jak Walię, włączyć ją w obręb królestwa angielskiego. Symbolicznym znakiem tego aktu było wywiezienie z Edynburga Kamienia Przeznaczenia oraz innych insygniów koronacyjnych królów szkockich. Formalnym aktem było złamanie pieczęci królewskiej Szkocji i zmuszenie parlamentu w Edynburgu do uznania zwierzchnictwa Anglii. Te działania przyniosły Edwardowi przydomek „Szkocki Młot”.
W następnych latach Edward był zmuszony tłumić powstanie Williama Wallace’a, które przybrało charakter narodowego zrywu (bitwa pod Falkirk, 1298). Po schwytaniu i egzekucji Wallace’a na czele oporu Szkotów stanął Robert Bruce. W czasie walk z nim Edward zmarł, zaś jego syn i następca prowadził dalej wojny ze Szkocją.
Podczas panowania Edwarda ostatecznie ukształtował się parlament angielski. W 1295 roku król zwołał tzw. wzorcowy parlament (Model Parliament), do którego obok baronów weszli także przedstawiciele rycerstwa wybierani z hrabstw, mieszczanie i duchowieństwo. Działalność Edwarda zaznaczyła się także na polu prawodawstwa. Zlikwidował on sądowe kompetencje szlachty i szeryfów, przenosząc je na urzędników zwanych sędziami pokoju. Zreformował urzędy i armię, nakładając obowiązek służby wojskowej oraz posiadania broni na każdego wolnego obywatela (tzw. statut westminsterski, 1278). Te i inne postanowienia zostały spisane w formie statutów obowiązujących wszystkich obywateli królestwa. Działania na polu kodyfikacji prawa przyniosły Edwardowi przydomek „Angielski Justynian”.
Edward w stylu panowania stawiał sobie za wzór wielkiego poprzednika – Henryka II. Sfery jego aktywności pokrywają się z polityką Henryka II. Tak samo jak on dbał o rozwój terytorialny Anglii, zapewniając spokój na granicach z Walią i Szkocją, a nawet podporządkowując sobie te kraje. Zajmowały go także problemy wewnętrzne kraju, co przyniosło szereg reform prawnych i wojskowych. Był królem z pogranicza dwóch epok: klasycznej monarchii feudalnej, utworzonej na Wyspie przez Wilhelma Zdobywcę, i monarchii stanowej, której pełny rozkwit przyniósł dopiero następny okres. Jego zmagania z Wiliamem Wallace’em w Szkocji zostały przedstawione w nagrodzonym kilkoma Oskarami filmie Braveheart – Waleczne serce (w reżyserii M. Gibsona).