Alfons XIII (ur. 17 V 1886 w Madrycie, zm. 28 II 1941 w Rzymie) – król Hiszpanii w latach 1902–1931. Syn króla Alfonsa XII i Marii Krystyny (1858–1929), córki arcyksięcia Karola Ferdynanda. Żoną Alfonsa XIII była poślubiona w 1906 roku Wiktoria Eugenia von Battenberg (1887–1969); mieli sześcioro dzieci, m.in. księcia Jana (1913–1993), który był ojcem obecnego króla Hiszpanii, Jana Karola. Pochowany w Escorialu.

Urodził się po śmierci ojca, zmarłego 25 listopada 1885 roku; do czasu osiągnięcia pełnoletności syna w 1902 roku regencję sprawowała królowa Maria Krystyna. Szybko zdobył dużą popularność, m.in. dzięki opanowaniu, jakie wykazał podczas zamachów na jego życie (w tym 31 V 1906 – w dzień swojego ślubu).

Niepowodzenia w polityce zagranicznej, zwłaszcza klęski w walkach z Rifenami w Maroku, a w polityce wewnętrznej niestabilne rządy, wzrost separatyzmu katalońskiego i przede wszystkim terror anarchistów prowadziły do ostrych represji; odpowiedzialnością za te wydarzenia obciążano również króla.

Podczas pierwszej wojny światowej Alfons XIII zachował neutralność, a handel prowadzony z obydwoma stronami konfliktu przyczynił się do pewnej poprawy sytuacji gospodarczej. W 1917 roku kryzys przyjął ponownie ostre rozmiary; oprócz konfliktów w armii i strajków nasiliły się spory pomiędzy rządzącymi partiami, które wymagały coraz częstszych osobistych interwencji króla podczas tworzenia szybko zmieniających się rządów. Zakończenie wojny przyniosło załamanie się koniunktury w przemyśle, a ostateczny cios systemowi restauracji zadały klęski armii hiszpańskiej w Maroku; w 1921 roku w walce z powstańcami Abd el-Krima zginęło 10 tys. żołnierzy.

W 1923 roku gen. Miguel Primo de Rivera dokonał zamachu stanu i w porozumieniu z Alfonsem XIII wprowadził system dyktatury wojskowej pod hasłami obrony monarchii oraz rozwiązania problemu Maroka i terroryzmu. W obliczu narastającego kryzysu gospodarki i konfliktów społecznych, 28 stycznia 1930 roku Primo de Rivera przekazał królowi swoją rezygnację. Wybory municypalne 12 kwietnia 1931 roku przyniosły zdecydowane zwycięstwo partiom lewicowym i republikańskim; dwa dni później Hiszpania ogłoszona została republiką, a Alfons XIII udał się na emigrację. W 1975 roku po restauracji monarchii tron objął jego wnuk, Jan Karol (Juan Carlos).

Autor hasła:

Olgierd Kiec – doktor habilitowany, politolog i historyk XIX i XX wieku związany z Uniwersytetem Zielonogórskim. Autor publikacji poświęconych m. in. historii protestantyzmu w Wielkopolsce. Współautor „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.