Alfons VIII Szlachetny (ur. 11 XI 1155 w Soria, zm. 6 X 1214 w Gutierre-Muńoz) – król Kastylii od 1158 r. Syn Sancho III, króla Kastylii, i Blanki, córki Garcii VI, króla Nawarry. Z małżeństwa z Eleonorą (1162-1214), córką Henryka II, króla Anglii, miał dziesięcioro dzieci, m.in. Berenguelę (1180-1246), żonę księcia szwabskiego Konrada Hohenstaufa oraz króla Leónu Alfonsa IX, Blankę (1188-1252), wydaną za Ludwika VIII, króla Francji oraz Henryka I (1204-1217) od 1214 r. króla Kastylii.

Otrzymał tron w wieku czterech lat, po śmierci ojca (1158). W okresie małoletności Alfonsa (1158-1169) Kastylię ogarnęła anarchia wywołana przez potężne rody rycerskie Lara i Castro. Do osłabienia kraju przyczynił się również stryj Alfonsa, król Leónu Ferdynand II, który zabiegał o sprawowanie rządów w imieniu bratanka. Po objęciu pełni władzy (1169) Alfons dążył do odbudowy znaczenia Kastylii. Przyłączył do swego państwa cześć Baskonii (Álava i Guipúzcoa), należącą wcześniej do Nawarry.

W 1177 r. ożenił się z Eleonorą (Alienor), córką króla angielskiego Henryka II, która wniosła mu w posagu hrabstwo Gaskonii. W 1179 r. zawarł w Cazorla traktat z królem Aragonii Alfonsem II, rozdzielający muzułmańską część Hiszpanii na dwie strefy ekspansji: kastylijską i aragońską. 18 lipca 1195 r. został pobity przez armię Almohadów pod Alarcos w pobliżu Ciudad Real i zmuszony był odpierać zagony marokańskie u wrót Toledo i Cuenca. Pod patronatem papieża Innocentego III zorganizował wielką ofensywę chrześcijańską na Półwyspie Iberyjskim.

Posiłkowany przez króla Aragonii Piotra II, króla Nawarry Sancho VII, Portugalczyków i francuskich rycerzy-krzyżowców rozgromił wojska muzułmańskie pod Las Navas de Tolosa (16 VII 1212). Zwycięstwo nad Almohadami przesądziło o nieodwracalności rekonkwisty ziem hiszpańskich i zapewniło Kastylii dominującą pozycję wśród państw Półwyspu Iberyjskiego. W 1208 r. założył w Palencii pierwszy w Hiszpanii uniwersytet. Był protektorem zakonów rycerskich (m.in. powstałego w 1158 zakonu Calatrava) i cystersów. Interesował się poezją. Ściągnął na swój dwór najwybitniejszych trubadurów (m.in. Folqueta z Marsylii, Guirauta z Calanson, Peire’a Vidala).

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Andrzej Kamieński – doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii nowożytnej, związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. Autor wielu publikacji poświęconych m. in. dynastii Hohenzollernów. Współautor „Słownika władców Europ średniowiecznej”, „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej” oraz „Słownika władców polskich”.