Aleksy I Komnen (ur. ok. 1057, zm. 15 VIII 1118 w Konstantynopolu) – cesarz bizantyński od 4 kwietnia 1081 r. Syn Jana Komnena i Anny Dalasene. Karierę rozpoczął jako generał w czasach Michała VII i Nikefora III.

W 1081 r. (14 II) wraz z bratem Izaakiem usunął z tronu Nikefora. Doszedł do władzy dzięki wsparciu arystokracji wojskowej. Sytuacja polityczna państwa była skrajnie trudna. Turcy seldżuccy opanowali większą część Azji Mniejszej, Pieczyngowie wtargnęli do prowincji bałkańskich, a Robert Guiscard przygotowywał atak na Konstantynopol.

Aleksy prowadził aktywną politykę, osiągając zbliżenie z Wenecją i państwem niemieckim przeciwko Normanom, a z Kumanem – przeciwko Pieczyngom. Zmierzał do scentralizowania państwa na patrymonialnych zasadach, na których integrował swą rodzinę. Przeprowadził reformę administracji, stawiając na jej czele legothetes ton sekreton (nadzorował działania różnych biur administracji cywilnej). Do błędów jego panowania zalicza się wspieranie wąskiej elity arystokratycznej i zignorowanie rosnącej grupy kupców oraz przyznanie w 1082 i 1092 r. przywilejów handlowych dla Wenecji w Konstantynopolu i trzydziestu dwóch innych miastach. Państwo utraciło w wyniku tego poważne źródła dochodów. Pośrednim skutkiem tej polityki był upadek waluty bizantyńskiej.

Braki w budżecie zmusiły Aleksego do skonfiskowania dóbr kościelnych, co przyniosło skutki wyłącznie doraźne, podniosło natomiast falę krytyki i naruszyło autorytet cesarza. Próbując poprawić swą pozycję, w 1114 r. Aleksy włączył się do dyskusji z bogomiłami i paulicjanami, których osobiście próbował nawrócić na prawosławie. Heretycy, którzy dotąd koncentrowali się w Filipopolis (Płowdiw), szybko przedostali się jednak do Konstantynopola. Nie zapobiegło temu pojmanie przywódcy sekty, mnicha Bazylego, i publiczne jego spalenie na stosie.

Literatura:

1. M. Angold, Cesarstwo bizantyńskie 1025-1204. Historia polityczna, Warszawa 1993, s. 132—170;
2. A. Komnena, Aleksjada, tłum. O. Jurewicz, t. I—II, Warszawa 1969—1972.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Kazimierz Ilski – profesor doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii starożytnej, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w historii Kościoła Wschodniego i Bizancjum. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.