fot.Wojciech Kossak/domena publiczna Marka Fiat przez lata zadomowiła się w naszym kraju, stając się wręcz częścią jego historii.

Wprawdzie przybyła z ziemi włoskiej do Polski, ale marka Fiat przez lata zadomowiła się w naszym kraju, stając się wręcz częścią jego historii. A gdy do Fiat dodano Polski, to było jak otrzymanie obywatelstwa.

Fiat dotarł na ziemie polskie w pierwszych latach XX wieku. Po naszych drogach zaczęły jeździć pojazdy z Turynu. Polski Fiat pojawił się w lutym 1920 roku jako spółka włoskiego koncernu z polskim kapitałem. Zajmował się obsługą sprzedaży włoskich pojazdów. W drugiej połowie lat 20. fiaty były już najpopularniejszymi samochodami w Polsce.

Licencja na samochody

II RP wprawdzie nie posiadała dróg, ale miała pewne ambicje motoryzacyjne. Chodziło o stworzenie rodzimego przemysłu motoryzacyjnego, opartego o własne konstrukcje. To się nie udało – mimo ciekawych projektów. Te dobre jednak okazywały się zbyt drogie.

Postawiono więc na produkcję licencyjną i państwowy kapitał. Było to zgodne z polityką tworzenia nowoczesnego przemysłu w Polsce. 21 września 1931 roku Państwowe Zakłady Inżynieryjne oraz Fiat podpisały umowę na produkcję licencyjną samochodów włoskiego koncernu w Polsce. W ten sposób pojawiły się w kraju Fiaty 508 w różnych wersjach o swojsko brzmiących nazwach jak Junak czy Mazur. Szybko stały się bardzo popularnym i pożądanym towarem. Oprócz nich pojawiły się auta użytkowe (ciężarówki, sanitarki, wozy pocztowe) oraz wojskowe. Pojazdy modyfikowano, dostosowując do marnej jakości dróg. Mocno je też polonizowano. W 1938 roku 96% części i podzespołów Polskiego Fiata pochodziło z krajowych fabryk.

fot.NAC/domena publiczna Szacuje się, że od 1935 do 1939 roku wyprodukowano w Polsce około 22 tys. aut marki Fiat.

Szacuje się, że od 1935 do 1939 roku wyprodukowano w Polsce około 22 tys. aut marki Fiat. Branża motoryzacyjna nie była jednak priorytetem dla władz II RP. Ze względu na bardzo skromną sieć dróg oraz ich niską jakość postawiono na rozwój kolei. Trzeba przyznać – ze sporym sukcesem.

Czytaj też: Józef Bożek – polski wynalazca samochodu osobowego

Stalin mówi: „Warszawa”

Gdy skończyła się II wojna światowa, powrót do produkcji samochodów w Polsce był oczywisty. Naturalnym partnerem był Fiat. Już w 1948 roku Centralny Zarząd Przemysłu Metalowego podpisał z Włochami umowę dotyczącą budowy fabryki samochodów o zdolności produkcyjnej do 10 tys. aut rocznie. Miały to być maszyny średniolitrażowe. Ruszyły nawet prace budowlane na warszawskim Żeraniu, ale w Polsce umocnił się stalinizm, więc roboty przerwano. Zamiast włoskiego auta warszawska fabryka miała produkować radzieckie – nazwane Warszawą.

Dość siermiężne warszawy i anachroniczne syreny nie były szczytem marzeń Polaków. Na wdrożenie własnych konstrukcji nie było jednak wielkich szans. Powoli dojrzewała myśl o nowoczesnym, licencyjnym aucie. I znów pragnienia powędrowały do Turynu. Jeszcze przed gierkowską dekadą modernizacji kraju – bo w 1967 roku – rozpoczęto w Warszawie produkcję licencyjnego fiata 125 jako Polskiego Fiata 125p. Nie tylko Polska zdecydowała się na taki krok. Licencję kupił też Związek Radziecki. Tamtejsze auta otrzymały nazwę Żiguli (na rynek wewnętrzny) i Łada (na eksport). Fiat 125p był przeskokiem o całą motoryzacyjną epokę. Polska produkowała nowoczesne auto według zachodnich standardów.

fot.Narodowe Archiwum Cyfrowe Fiat 125p był przeskokiem o całą motoryzacyjną epokę. Polska produkowała nowoczesne auto według zachodnich standardów.

Postawiono na stałe zwiększanie produkcji i eksportu, którym m.in. spłacano licencję. W 1970 roku wyprodukowano na Żeraniu 32 tys. „dużych fiatów”, w 1976 roku – 120 tys. Przez cały okres produkcji (do 1991 roku) wyeksportowano 580 tys. lub 780 tys. (zależy od źródła) fiatów 125p. Auta chętnie kupowali nasi sąsiedzi, ale najważniejsze były rynki zachodnie – chodziło dewizy. Wśród głównych odbiorców fiata w latach 70. były Wielka Brytania i Francja. Oprócz wersji podstawowej produkowano także kombi, karetkę, pick-upa, wersję sportową, a nawet kabriolet i wydłużoną limuzynę.

Do początku lat 80. „duży fiat” mocno się już zestarzał. Nowocześniejszą alternatywą był polonez. 1 stycznia 1983 roku wygasła umowa licencyjna. Odtąd „duże fiaty” nosiły oficjalną nazwę FSO 125p. Produkcję zakończono w 1991 roku. Przez 24 lata bramy Fabryki Samochodów Osobowych opuściło ogółem 1 445 699 fiatów (FSO) 125p.

Czytaj też: Ursus. Z posagu siedmiu panien

„Duży” i „mały” fiat

W PRL były „duże fiaty” i „małe fiaty”, czyli 126p. Rząd zdecydował się na uruchomienie produkcji licencyjnego samochodu małolitrażowego, tańszego i bardziej dostępnego. Samochodu dla Kowalskiego – jak wówczas mówiono.

Produkcja fiata 126p ruszyła w 1971 roku w Bielsku-Białej, a cztery lata później także w Tychach. „Mały fiat,” choć powstał jako auto typowo miejskie, w polskich warunkach pełnił funkcję samochodu rodzinnego. Było to auto, które zmotoryzowało Polskę. W miarę dostępne i bardzo popularne. Do 1992 roku wyprodukowano ponad 3 mln tych samochodów. Choć niepozorne, okazały się świetnym towarem eksportowym – także na wymagające rynki zachodnie (jak Włochy, Francja, Szwajcaria, Wielka Brytania, Niemcy). „Małe fiaty” sprzedawano do byłej Jugosławii, na Węgry, Kubę, a nawet do Australii i Chin. Auto zostawiło po sobie sentyment, liczne fankluby i wciąż sprawne, kolekcjonerskie już egzemplarze.

fot.Stiopa/CC BY-SA 3.0 „Mały fiat,” choć powstał jako auto typowo miejskie, w polskich warunkach pełnił funkcję samochodu rodzinnego.

Oprócz dwóch wspomnianych fiatów uruchomiono także montownie innych modeli tej marki. W dodatku bardzo ciekawych aut – takich jak np. jak fiat 132p (z wyższej półki) czy fiat 127p i 128p. Montaż odbywał się jednak na znacznie mniejszą skalę niż produkcja i trwał krótko.

Po transformacji ustrojowej Fabrykę Samochodów Małolitrażowych sprzedano Fiatowi. Marka z Turynu poniekąd pozostała w Polsce, choć już niepolska. Fiat produkował w naszym kraju model 126 jeszcze do września 2000 roku. Gorzej powiodło się warszawskiej FSO, którą kupił koreański Daewoo. Po jego upadku nie znaleziono inwestora.

Bibliografia

1. Muzeum Polskiego Fiata
2. Oficjalna strona Fiata w Polsce