fot.Myroslav Kaplun/CC BY-SA 4.0 An-225 Mrija (2018)

24 lutego 2022 roku wojsko rosyjskie, okupujące miasto Hostomel pod Kijowem, zniszczyło AN-225 „Mrija” („Marzenie”) – pierwszy pod względem wagi i rozmiarów samolot na świecie. Jest to jedyna istniejąca maszyna tego typu, która powstała w kijowskim Biurze Konstrukcyjnym (BK) Olega Antonowa.

11 sierpnia 2009 roku załoga An-225 „Mrija” otrzymała kolejny – dwusetny – certyfikat poświadczający wpis do Księgi Rekordów Guinnessa. Ukraiński samolot przetransportował z Frankfurtu nad Menem do Erewania najcięższy ładunek w historii lotnictwa – generator o wadze 174 ton.

Dziecko zimnej wojny

W czasach zimnej wojny USA i ZSRR uczestniczyły nie tylko w wyścigu zbrojeń, ale także w rywalizacji kosmicznej. Idąc w ślad za Amerykanami, w drugiej połowie lat 70., Sowieci postanowili rozpocząć program lotów wahadłowców, któremu nadano nazwę „Buran-Energia”. Radzieccy specjaliści dosyć szybko i sprawnie skonstruowali statek i rozpoczęli jego budowę, do której zaangażowano setki radzieckich przedsiębiorstw. Największym problemem był transport „Burana” (taką nazwę otrzymał wahadłowiec) na kosmodrom „Bajkonur” w Kazachstanie (Amerykanie wykorzystywali do przewożenia wahadłowca 2 samoloty Boeing 747-100). Produkcja „Burana” miała miejsce w Moskwie i mieście Kujbyszew na Wołdze, więc wahadłowiec musiał przebyć kilka tysięcy kilometrów do Bajkonuru. Ale jak to zrobić? Transport naziemny nie wchodził w grę, bo wymagałoby to budowy całej infrastruktury kolejowej i ogromnych nakładów finansowych. Postanowiono przewieźć maszynę drogą lotniczą.

fot.HPH/CC BY-SA 3.0 Buran na rakiecie Energia

Początkowo radzieccy specjaliści postanowili wykorzystać już istniejące samoloty wojskowe. Spodziewano się, że po odpowiednich poprawkach samoloty będą mogły przewieźć wahadłowiec bez konieczności jego rozmontowywania. Ale okazało się to niemożliwe. W 1985 roku zwrócono się do kijowskiego Biura Konstrukcyjnego (BK) Olega Antonowa, które stworzyło An-124-100 „Rusłan”. Kijowianom zalecono zapożyczenie jak największej liczby rozwiązań z tej maszyny i ukończenie prac w połowie 1988 roku.

Czytaj też: Siemens-Schuckert – samolot „beczka”, który wzbijał się jak rakieta

Ogólnoświatowa sensacja

30 listopada 1988 roku nowy samolot był gotowy i został po raz pierwszy zademonstrowany komisji rządowej. Wówczas jeden z jego twórców, inżynier nazwiskiem Wołobujew, wymyślił nazwę – „Mrija”, co w języku ukraińskim oznacza „marzenie”. Pierwszy lot miał miejsce 21 grudnia 1988 roku.

fot.Denniss/CC BY-SA 3.0 An-225 – widok od strony dziobu

Z nieznanych powodów „Mrija” nie została wykorzystana do przewiezienia wahadłowca „Buran” na kosmodrom „Bajkonur”. To zadanie wykonał samolot VM-T Atlant. „Mrija” przetransportowała „Buran” na Międzynarodowy Salon Lotniczy Le Bourget, w maju 1989 roku. Wahadłowiec został umieszczony na korpusie samolotu. We Francji An-225 został międzynarodową sensacją – aby zobaczyć salon samolotu, tysiące gości stały w długich kolejkach. Istotnie, było czemu się przypatrywać! „Mrija” miała 84 m długości, rozpiętość jej skrzydeł wynosiła 88,4 m. Wysokość części ładunkowej – 4,4 m, jej szerokość – 6,5 m i długość – 43 m. Podobnie jak „Rusłan”, „Mrija” miała ładownie w sekcji dziobowej. Na jednym skrzydle mieściło się aż 88 samochodów osobowych. Objętość zbiorników paliwa wynosiła 300 ton. Maszyna mogła wzbić się na wysokość 10 700 m.

Czytaj też: Gęś, która nie chciała latać. Największy drewniany samolot w dziejach

Powrót do Kijowa

Pod koniec istnienia Związku Radzieckiego sytuacja gospodarcza zmusiła władze kraju do rezygnacji z projektu „Buran”. „Mrija”, która została wyprodukowana w pojedynczym egzemplarzu, wydawała się bezużyteczna także w postsowieckiej, borykającej się z kryzysem gospodarczym Rosji. Rosjanie nawet zdemontowali silnik samolotu.

W 1995 roku Ukraińcy postanowili, że nie zrezygnują z „Mriji”. Sprowadzili ją do Kijowa, opracowali nowy model silniku produkowanego w Zaporożu. Zmodernizowali inne systemy samolotu. W 2001 roku unowocześniona „Mrija” była gotowa do lotów. Samolot przewoził ładunki superciężkie i ponadgabarytowe. Po jego wylądowaniu na płytę lotniska wjeżdżało od 10 do 12 tirów. Samolot przewoził wagony kolejowe, helikoptery, samochody ciężarowe i osobowe, rakiety kosmiczne. Lądowanie „Mriji” w każdym zakątku kuli ziemskiej, w tym w Polsce, zawsze przyciągało rzesze fanów lotnictwa. Najbardziej spektakularnymi operacjami realizowanymi przez załogę AN-225 były loty do Haiti tuż po trzęsieniu ziemi i dostarczenie leków podczas trwającej w latach 2020-2021 epidemii COVID-19.

fot.Kremlin.ru/CCBY 4.0 Ukraińscy i rosyjscy politycy zwiedzający wystawę MAKS przy An-225, 2001

Jak opowiadał kapitan samolotu Dmitrij Antonow, członkowie załogi traktują maszynę z ogromną czułością. Gdy podchodzą do niej, czule dotykają i mówią – Cześć!

Samolot odwdzięcza się nam za takie podejście – twierdził Antonow.

Ekipa „Mriji” składała się z sześć osób. Towarzyszyła im także dwunastoosobowa załoga realizująca i nadzorująca rozładunek. Mieli oni do dyspozycji dwie sypialnie, pokój gościnny i w pełni wyposażoną kuchnię.

5 lutego 2022 roku „Mrija” znalazła się na lotnisku w Hostomelu w celu przeprowadzenia niezbędnych prac konserwacyjnych i remontowych. W chwili rozpoczęcia rosyjskiej inwazji silnik maszyny został wyjęty i samolot musiał pozostać w hangarze. W Hostomelu okupanci zamierzali zorganizować desant, który – według zamysłu moskiewskiego dowództwa – miał podążyć do Kijowa. Dlatego, w ciągu pierwszego dnia inwazji, lotnisko było kilkakrotnie bombardowane, a po piątym ataku – jak oznajmili przedstawiciele firmy „Antonov”, producenta samolotu – „Mrija” została całkowicie zniszczona.

fot.Kyivcity.gov.ua/CCBY 4.0 Zniszczony przez wojska rosyjskie samolot AN-225 „Mrija”

Na to wydarzenie zareagował na swoim Twitterze szef ukraińskiej dyplomacji Dmytro Kuleba:

„Rosja może zniszczyć naszą „Mriję”, ale nigdy nie będzie w stanie zniszczyć naszych marzeń o silnym, wolnym i demokratycznym europejskim państwie. Zwyciężymy!”

Ukraina zamierza odbudować samolot. Zajmie to kilka lat i będzie wymagało wielomiliardowych nakładów finansowych.

Czytaj też: Pancerna „Danuta” – imponująca zdobycz spod Rynarzewa

Brat „Rusłan”

Ukraina wciąż znajduje się w posiadaniu kilku maszyn An-124-100 „Rusłan”, drugiego pod względem wagi i rozmiarów samolotu na świecie. W czerwcu 1985 roku, sześć miesięcy po rozpoczęciu seryjnej produkcji maszyny, zaprezentowano ją na Międzynarodowym Salonie Lotniczym w Paryżu, gdzie radziecki wynalazek stał się ogromną sensacją i zdobył kilka prestiżowych nagród.

O tym, jak wyjątkowym środkiem transportu jest An-124-100, świadczy przypadek przetransportowania pociągu dla metra w New Delhi z niemieckiego Schwerin. Waga składu wyniosła 170 ton. Do jego załadunku wykorzystano standardowe wyposażenie An-124-100: dwie suwnice o łącznej nośności 20 tys. kg. Pociąg przeniesiono na pokład przez hydraulicznie unoszone wrota ładowni w części ogonowej samolotu. W New Delhi skład wyładowano przez identyczną ładownię w sekcji dziobowej. Dla ułatwienia tego procesu, An-124-100 wyposażono w specjalną podpórkę, którą z racji wizualnego podobieństwa nazywa się „nogą słonia”. Poza tym dziób pochyla się do przodu, umożliwiając wyjazd ładunku na płytę lotniska.

fot.Kasjanek21/domena publiczna Antonow An-124 oraz mniejsze samoloty na lotnisku we Wrocławiu, sierpień 2008 r.

Jak z dumą mówi kapitan Igor Nowicki, „transportuje on ciężkie i ponadgabarytowe ładunki, których nie zdoła przewieźć żaden inny środek transportu. Jesteśmy od spraw beznadziejnych”. Także twórcy filmu dokumentalnego „Cuda inżynierii. Samolot transportowy” (produkcja „National Geographic”) twierdzą:

„Jeśli w powietrze wzbija się An-124-100, oznacza to, że na pokładzie jest ładunek, którego nie jest w stanie przewieźć żaden inny środek transportu”.

Bibliografia:

1.  Filmy dokumentalne: „Ан-225 Мрия. Транспорт для Бурана и…” i „Королева неба. Обзор АН-225 Мрия”.
2. У результаті російської атаки згорів найбільший в світі літак «Мрія», www.radiosvoboda.org/a/news-v-rezultati-rosiyskoyi-ataky-z-horiv-naybilshyy-v-sviti-litak-mriya-/31726400.html+&cd=7&hl=pl&ct=clnk&gl=pl [dostęp: 17.05.2022 r.]
3. Wiernicka V., Sekrety Ukrainy. Łódź 2021
4. Strony www: irtafax.com.ua; hromadske. ua