fot.Bundesarchiv, Bild 183-R22888 / CC-BY-SA 3.0 Wojska niemieckie na froncie zachodnim z miotaczami ognia w 1917 r.

W pierwszym roku Wielkiej Wojny niemieccy żołnierze w Lesie Argońskim we Francji użyli nieznanej dotąd broni o wielkim znaczeniu psychologicznym – miotaczy ognia. Jednak to dzień 26 lutego 1915 roku uznaje się za narodziny tego strasznego środka walki, który łamał serca najodważniejszym. Pod Malancourt Niemcy rozpoczęli specyficzną walkę ogniową, której ojcem i największym entuzjastą był major Bernhardt Reddemann, oficer, zmagający się z przed wojną z ogniem w Poznaniu!

Idea zastosowania miotaczy ognia była prosta: w plecakowym zbiorniku przenoszona była łatwopalna ciecz, wyrzucana przez rurę w kierunku wybranym przez operatora i zapalana w momencie opuszczania końcówki miotacza. Pierwszy podstawowy miotacz ognia Flammwerfer M.16 mógł razić ogniem pozycje wroga nie tylko w bezpośrednim starciu, przy zdobywaniu lub obronie okopu, ale nawet te oddalone o 40 metrów od żołnierza, lub żołnierzy obsługujących miotacz.

W 1910 roku wynalazł go Richard Fiedler, a próby prowadzone były przez kilka lat w Poznaniu. Naturalnie idea ognia lecącego w stronę wroga znana była jeszcze w starożytności – miotacz był został ponoć użyty w 424 r. p.n.e. w czasie oblężenia miasta Delion – jednak później o nim zapomniano (choć usiłowano wskrzesić np. w czasie wojny secesyjnej w Ameryce Północnej). Powtórne pojawienie się w XX wieku zbiegło się z wojną światową. Orędownik użycia miotaczy ognia w walce, Bernhardt Reddemann, nie mógł wymarzyć sobie lepszego ich wykorzystania w sytuacji, gdy fronty na Zachodzie okrzepły w wojnie pozycyjnej na wielkich liniach okopów, zasieków i lejów po artyleryjskich kanonadach.

Czytaj też: Lenin w Polsce przed I wojną światową. Po co przyjechał do Krakowa i co tu robił?

Umiał podpalić wodę

Wspomniany Richard Fiedler, berliński inżynier i wynalazca, już w 1901 roku przedstawiał armii założenia plecakowego urządzenia wyrzucającego pod ciśnieniem palącą się substancję. Oparte ono było na walcu o długości 1,2 metra, podzielonego na dwie części. W dolnej znajdował się sprężony gaz, który po uruchomieniu miotacza powodował, że z górnej łatwopalna substancja dostawała się pod ciśnieniem do rury i wylatywała nad zapalnikiem, zamieniając się w linię ognia. Oprócz kłębów gęstego dymu, miotacz wysyłał strumień ognia na odległość do 18 metrów. Cały ładunek można było bardzo szybko, w zasadzie w kilka sekund, wysłać w stronę wroga, przez co miotacz był urządzeniem jednorazowym, wymagającym później załadowania cieczą i gazem miotającym, a także wymiany zapalnika. Jednak kilka współpracujących miotaczy mogło zdziałać cuda na swoim odcinku natarcia.

fot.domena publiczna Miotacz Flammenwerfer M.16.

Armia zaakceptowała pomysł. Autora już znała – artykuły o zdolnym inżynierze, który potrafił zapalić w czasie publicznych sztuczek wodę, karmiły wyobraźnię czytelników. Fiedler po prostu ostrożnie nalewał łatwopalną ciecz do zbiornika wodnego, która unosiła się na powierzchni i wystarczyło jedynie sięgnąć po zapałki. Wojsko zatem zasponsorowało badania i w 1905 roku odebrało kolejny model urządzenia.

Innym wynalazcą w tym czasie był Bernhard Reddemann, strażak z Poznania, Wrocławia i Lipska, którego wyobraźnię pobudziła informacja o japońskim zastosowaniu pomp wyrzucających ropę w stronę bunkrów. W 1908 roku spotkał się z Fiedlerem. Sześć lat później rozpoczęli współpracę i pracowali nad ulepszeniem wojskowego Flammwerfera. Reddemann, który jeszcze przed wybuchem wojny także skonstruował swoje dwa prototypy urządzenia do projekcji ognia, mógł z bliska na wojnie obserwować i uskuteczniać jego działanie, bo awansowany do stopnia majora dowodził jednostką miotaczy ognia.

Po raz pierwszy Niemcy użyli bojowo miotaczy w Lesie Argońskim w 1914 roku, jednak przyjmuje się, że debiut miał miejsce w kolejnym roku, pod Verdun. Ilustracja Polska z 1938 roku pisała o tym wydarzeniu:

„Pierwszy atak miotaczy ognia wykonali Niemcy 26 lutego 1915 r. o godzinie 12 w lesie Malancourt, pod Verdun, przeciw Francuzom. Mordercze to urządzenie zastosowano na wielką skalę w bitwie pod Verdun w roku 1916. Utworzony został wówczas specjalny pułk miotaczy ognia  (Rezerwowy pułk pionierów gwardii), którzy za swój 150 atak z rzędu w dniu 28 lipca 1916 r. otrzymał „trupią czaszkę” jako odznakę honorową. Organizatorem i dowódcą oddziału tej nowoczesnej, piekielnej broni, był ówczesny „Branddirektor” z Lipska, kapitan landwery Radddemann.”

Czytaj także: Pierwszą ręczną kamerę na świecie wynalazł Polak. Jak działał aeroskop Prószyńskiego?

Żołnierze bali się ognia

Reddemann podkreślał we wspomnieniach, że miotacz ognia nie tylko fizycznie niszczył wroga, ale miał ogromne znaczenie psychologiczne. Wróg bał się strumienia ognia, który niósł śmierć w potwornych męczarniach, bał się też kłębów czarnego dymu, zwiastujących obecność w danym sektorze żołnierzy wypalających okopy. Z kolei własna strona odbierała miotacze z zadowoleniem, jako środek wsparcia, przed którym przeciwnik nie mógł się obronić i opuszczał atakowane pozycje. Stosowano je zarówno w natarciu, jak i w obronie. W zasadzie był tylko jeden sposób na miotacze, trudny w realizacji: trzeba było w porę rozpoznać i celnie trafić ogniem karabinowym żołnierza niosącego zbiornik lub całe urządzenie. Po pierwsze, zatrzymywało to na jakiś czas zagrożenie, a po drugie, wybuch zbiornika wśród żołnierzy wroga także wpływał na morale.

fot.PericlesofAthens/domena publiczna Chiński miotacz ognia, manuskrypt z 1044 roku

Pierwsza jednostka miotaczy sformowana została 18 stycznia 1915 roku i nosiła nazwę Flammenwerfer Abteilung Reddemann. Pionierzy ją tworzący, 48 żołnierzy, wzięli udział w bitwie pod Malancourt i stali się zalążkiem kolejnych formowanych pospiesznie jednostek. W sumie do kwietnia 1915 roku, w kompaniach pionierów rezerwy służyło już 3 tysiące żołnierzy! Pułk pionierów miał od 30 do 40 lekkich miotaczy i 12-15 większych, obsługiwanych przez co najmniej trzech ludzi. Warto dodać, że choć ci żołnierze uważani byli za bardzo cennych i w ataku mieli osłaniać ich inni, choć miotacze ognia były mile widziane w jednostkach szturmowców, to Reddemann najchętniej „zatrudniał” w ich szeregach nie zawodowych wojskowych, ale doświadczonych… strażaków. Sam znał z doświadczenia sposoby opanowania ognia i zasady bezpieczeństwa, wiedział więc, że zmilitaryzowani strażacy – przynajmniej pod tym względem – są już wyszkoleni i nie boją się ognia, jak zwykli, niezwiązani z tą profesją żołnierze.

Czytaj też: Cztery dni w piekle. Jak gaszono największy pożar w historii Polski po II wojnie światowej?

Na celowniku wroga

Wspomniane zagrożenie trafieniem i straszna śmierć w płomieniach własnego miotacza dla kolejnych ochotników były problemem. Sam sprzęt bywał zawodny, a zespoły obsługujących żołnierzy – szczególnie przy dużych modelach – szybko przyciągały uwagę obsad wrogich karabinów maszynowych i snajperów. Dlatego Francja i Anglia szybko wycofały własne jednostki miotaczy (po niemieckich sukcesach mieli je też Austriacy, Włosi i Rosjanie), a Niemcy z czasem również ograniczyli zastosowanie tych urządzeń. Nie przeszkodziło to oczywiście Fiedlerowi opatentować do końca wojny 18 wynalazków związanych z miotaczem, przy czym ostatni z nich dotyczył… miotacza lotniczego.

Czytaj też: Awantura o kamizelkę kuloodporną, czyli Szczepanik kontra Żegleń

Pod pancerzem: Krokodyle i Szatany

Traktat wersalski zabronił pokonanym Niemcom posiadania miotaczy ognia, ale jak w kilku innych przypadkach, w praktyce urządzenia te były rozwijane w zagranicznych niemieckich jednostkach badawczych. Dało to taki efekt, że w czasie II wojny światowej motacze wróciły do łask i oddały Niemcom nieocenione usługi w pierwszym etapie wojny ze Związkiem Radzieckim, przede wszystkim w niszczeniu umocnionych punktów oporu. Tym razem jednak montowane były na czołgach, co pozwalało przewozić więcej paliwa, stosować wydajniejsze urządzenia miotające, a przede wszystkim zapewniało lepszą ochronę załodze. Obok czołgów Pzkpfw II i III najciekawszymi pojazdami wyposażonymi w miotacze były chyba zdobyczne francuskie czołgi ciężkie Char B1.

fot.domena publiczna Czołgi wyposażone w miotacze były używane przez Brytyjczyków, których ciężkie Churchille w wersji Crocodile wypalały gęste żywopłoty po lądowania w Normandii

Miotacze ognia w wersjach czołgowych używane były też przez Rosjan w wojnie z Finlandią w latach 1940-41, przez Brytyjczyków, których ciężkie Churchille w wersji Crocodile wypalały gęste żywopłoty po lądowania w Normandii i przez Amerykanów, których lekkie Stuarty z miotaczami, przez swoją skuteczność w zwalczaniu japońskich bunkrów w dżungli, dorobiły się wymownej nazwy Satan.

Czytaj też: Największy podstęp w dziejach wojskowości. Jak alianci ukrywali datę i miejsce lądowania w Normandii?

Ogień pod Kołobrzegiem

Polacy także znali miotacze ognia. Przed II wojną w magazynach Wojska Polskiego miało być około 400 miotaczy plecakowych, głównie krajowej konstrukcji, produkcji Zielińskiego i Sendera. Nie wykorzystano ich we wrześniu 1939 roku.

fot.SA-kuva/domena publiczna Fiński żołnierz z ROKS-3

Za to na Wale Pomorskim i w Kołobrzegu walczyli żołnierze batalionu chemicznego 1 Armii Wojska Polskiego, dysponujący 59 plecakowymi miotaczami ROKS-3. Po wojnie dość słabo rozwijano jednostki o tym charakterze. Ostatecznie w latach 80. XX wieku wykazywano miotacze w sześciu plutonach należących do obrony przeciwchemicznej (cztery plutony) i po jednym w 6. Pomorskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej i w 7. Dywizji Obrony Wybrzeża.

Bibliografia:

1. Ilustracja Polska 1938.09.25  R.11 Nr 39, „Wielka wojna”
2. Richter Sophie, The Soldier at the Western Front – The Use of Flamethrower, w: https://www.hi.uni-stuttgart.de, 2015 (dostęp: 14.02.2022)
3. Szulc Tomasz, Miotacz ognia LPO-50 w: https://www.magnum-x.pl/ (dostęp: 14.02.2022)
4. Wictor Thomas, Flamethrowers! For Ellie, w: http://www.thomaswictor.com/flamethrowers-for-ellie/ (dostęp: 14.02.2022)
5. Wictor Thomas, Playing with fire w: https://thelastredoubt.com/playing-with-fire, (dostęp: 14.02.2022)
6. Wróbel Tadeusz, Pancerne smoki – czołgowe miotacze płomieni, w: https://geekweek.interia.pl, (dostęp: 14.02.2022)