fot.National Photo Company Collection/domena publiczna Demonstracja w stacji pogotowia ratunkowego Czerwonego Krzyża w Waszyngtonie, podczas pandemii hiszpanki w 1918 roku.

Wraz z rozwojem cywilizacji rozprzestrzeniały się i mutowały choroby zakaźne. Duża liczba ludzi i zwierząt żyjących w bliskiej odległości od siebie, często w złych warunkach sanitarnych i żywieniowych, stanowiła podatny grunt dla chorób. Ponadto nowe zagraniczne szlaki handlowe pomagały rozprzestrzeniać nieznane infekcje na szeroką skalę, tworząc pierwsze globalne pandemie. Poniżej przedstawiamy największe zarazy w historii świata, które doprowadziły do śmierci milionów osób.

1.Plaga Justyniana

Trzy najbardziej śmiercionośne pandemie w historii zostały wywołane przez pojedynczą bakterię – Yersinia pestis, która nazywana jest także dżumą. Plaga Justyniana dotarła do Konstantynopola, stolicy Cesarstwa Bizantyjskiego w 541 roku n.e. Szacuje się, że pandemia wybuchła, gdyż zboże wiezione z Egiptu do Konstantynopola było skażone przez pchły. Owady te po przybyciu na port zainfekowały szczury, które rozprzestrzeniły chorobę na cały kraj. Plaga zdziesiątkowała Konstantynopol i rozprzestrzeniła się błyskawicznie po Europie, Azji, Afryce Północnej i Arabii, zabijając od 30 do 50 milionów ludzi, co ówcześnie mogło stanowić nawet połowę światowej populacji. Niestety, ludzie nie mieli nawet świadomości na temat samej choroby i jedyną metodą walki z nią było unikanie chorych. Sama pandemia zakończyła się wskutek śmiertelnego zachorowania wielu osób i nabycia odporności stadnej przez osoby, które przeżyły

fot.domena publiczna Święty Sebastian błagający o życie grabarza dotkniętego dżumą w czasie epidemii dżumy Justyniana w VII wieku.

Czytaj też: Choroby weneryczne. Największy wróg żołnierza

2.Czarna śmierć

Czarna śmierć, która nawiedziła Europę w 1347 roku, pochłonęła zdumiewające 20 milionów istnień w ciągu zaledwie czterech lat. Ludzie nie mieli jakiejkolwiek naukowej wiedzy na temat metodyki zarażenia chorobą. Zrozumieli jednak, że chorują wszyscy, którzy mają bliski kontakt z zakażonymi. Myślący przyszłościowo urzędnicy z kontrolowanego przez Wenecjan portowego miasta Ragusa, postanowili trzymać nowo przybyłych żeglarzy w izolacji, dopóki nie udowodnią, że nie są chorzy.

fot.domena publiczna Inspirowany Czarną Śmiercią Taniec Śmierci, czyli Danse Macabre, alegoria uniwersalności śmierci, był częstym motywem malarskim w późnym średniowieczu.

Początkowo marynarze byli przetrzymywani na swoich statkach przez 30 dni, co w prawie weneckim stało się znane jako trentino. Z biegiem czasu Wenecjanie zwiększyli przymusową izolację do 40 dni, co było początkiem słowa “kwarantanna’, a jednocześnie pierwszą powszechnie stosowaną praktyką mającą na celu walkę z zarazą. Taka metoda pomogła znacząco ograniczyć rozwój zarazy.

Czytaj też: Latające trupy, pociski w kale i garnki z wężami, czyli broń biologiczna starożytności i średniowiecza

3.Wielka plaga w Londynie

Londyn nigdy nie miał przerwy po Czarnej Śmierci. Plaga pojawiała się mniej więcej co 10 lat od 1348 do 1665 — dając 40 wybuchów w ciągu nieco ponad 300 lat. Z każdą nową epidemią dżumy ginęło 20 procent mężczyzn, kobiet i dzieci żyjących w stolicy Wielkiej Brytanii. Na początku XVI wieku Anglia wprowadziła pierwsze prawa oddzielające i izolujące chorych. Domy dotknięte zarazą były oznaczone belą siana przypiętą do słupa. Uważano, że koty i psy przenoszą tę chorobę, więc doszło do masowej masakry setek tysięcy zwierząt.

fot.domena publiczna Wielka Plaga w Londynie w 1665 roku. Ostatnia duża epidemia dżumy w Anglii.

Wielka Plaga z 1665 r. była ostatnią i jedną z najgorszych z wielowiekowych epidemii. Doprowadziła ona do śmierci 100 000 londyńczyków w ciągu zaledwie siedmiu miesięcy. Wszelka publiczna rozrywka została zabroniona, a ofiary siłą zamknięto w swoich domach, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby. Na ich drzwiach wymalowano czerwone krzyże oraz prośbę o przebaczenie o treści: „Panie, zmiłuj się nad nami”. Choć zamykanie chorych w ich domach i chowanie zmarłych w masowych grobach było okrutne, mogło to być jedynym sposobem na zakończenie ostatniej wielkiej epidemii dżumy.

Czytaj też: Dziwna choroba włoskich chłopów. Taniec do upadłego wywołany… ukąszeniem pająka?

4.Ospa

Ospa była endemiczna w Europie, Azji i Arabii przez setki lat. Szacuje się, że ta choroba zabiła trzy na dziesięć osób. Pozostałe siedem żyło z bliznami na ciele do końca swoich dni. Wirus ospy rozprzestrzenił się w XV wieku wraz z pierwszymi europejskimi odkrywcami. Rdzenni obywatele Meksyku i Stanów Zjednoczonych mieli zerową naturalną odporność na ospę, co doprowadziło do śmierci milionów mieszkańców tamtych terenów.

fot.John Raphael Smith/domena publiczna Pod koniec XVIII wieku brytyjski lekarz Edward Jenner odkrył, że dojarki zakażone łagodniejszym wirusem ospy krowiej wydają się odporne na ospę zwykłą.

W historii ludzkości nie doszło do śmierci, która mogłaby równać się z tym, co wydarzyło się w obu Amerykach — 90 do 95 procent rdzennej ludności wyginęło w ciągu jednego stulecia! Liczba mieszkańców Meksyku zmniejszyła się z 11 milionów do miliona. Kilkaset lat później ospa stała się pierwszą epidemią wirusową, którą pokonała szczepionka. Pod koniec XVIII wieku brytyjski lekarz Edward Jenner odkrył, że dojarki zakażone łagodniejszym wirusem ospy krowiej wydają się odporne na ospę zwykłą. Jenner zaszczepił 8-letniego syna swojego ogrodnika ospą krowią, a następnie wystawił go na wirus ospy bez żadnych negatywnych skutków. Ostatecznym rezultatem tej praktyki było całkowite wykorzenienie ospy z powierzchni Ziemi.

Czytaj też: Rudolf Weigl. Wybitny Polak, który stworzył szczepionkę przeciw tyfusowi plamistemu?

5. Cholera

Od początku XIX wieku przez około pięćdziesiąt lat cholera przeszła przez Anglię, zabijając dziesiątki tysięcy ludzi. Dominująca w tamtych czasach teoria naukowa głosiła, że ​​choroba została rozprzestrzeniona przez cuchnące powietrze znane jako „miazma”. Jednak brytyjski lekarz John Snow podejrzewał, że tajemnicza choroba, która zabiła ofiary w ciągu kilku dni od pierwszych objawów, czaiła się w londyńskiej wodzie pitnej.

fot.domena publiczna Rok 1892 – epidemia cholery w Hamburgu, oddział szpitalny

Snow zachowywał się jak naukowy Sherlock Holmes, badając zapisy szpitalne i raporty z kostnic, aby śledzić dokładną lokalizację śmiertelnych epidemii. Stworzył geograficzny wykres zgonów na cholerę w ciągu 10 dni i znalazł grupę 500 śmiertelnych infekcji otaczających pompę na Broad Street (popularne miasto do picia wody). Z zaciekłym wysiłkiem Snow przekonał lokalnych urzędników, aby zdjęli rączkę pompy na Broad Street, żeby zepsuć wodopój. Pompa stała się bezużyteczna, a infekcje jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki zniknęły. Prace Snowa nie wyleczyły cholery z dnia na dzień, ale ostatecznie doprowadziły do ​​zwiększenia globalnych wysiłków na rzecz poprawy warunków sanitarnych w miastach i ochrony wody pitnej przed zanieczyszczeniem. Chociaż cholera została w dużej mierze zwalczona w krajach rozwiniętych, nadal jest uporczywym zabójcą w krajach trzeciego świata, w których brakuje odpowiedniego oczyszczania ścieków i dostępu do czystej wody pitnej.

Czytaj też: Stolica polskiej nędzy. Jak bardzo zabiedzony był XIX-wieczny Kraków?

6.Hiszpanka

Ta pandemia, która spustoszyła Europę, Azję, Afrykę i Amerykę Północną w latach 1918-1919. Co ciekawe, pierwsza fala choroby była wysoce zakaźna, ale wykazywała niski stopień śmiertelności. Nadeszła ona wiosną 1918 roku. Prawdziwy kryzys przyszedł w sierpniu 1918 roku, kiedy doszło do rozkwitu choroby w Stanach Zjednoczonych, Francji i całej Europie. Wirus do krajów europejskich przywlekli amerykańscy żołnierze. Szacuje się, że liczba ofiar “hiszpanki” znacząco przewyższa liczbę ofiar wszystkich frontów I wojny światowej. Według oficjalnych szacunków śmiertelności na hiszpankę zmarło od 21 do 100 milionów ludzi. Była to pierwsza pandemia od czasów czarnej śmierci o tak wysokim współczynniku zgonów. Na hiszpankę zachorowało około 500 milionów osób, co stanowiło ówcześnie około 30 % populacji świata!

Bibliografia:

1. Ann Herring, Alan C. Swedlund: Plagues and Epidemics: Infected Spaces Past and Present. Berg, 2010, s. 185.
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1200696/ Stefan Riedel, (dostęp 24.11.2021r)
3. https://www.britannica.com/event/Great-Plague-of-London, John. S. Morril, (dostęp 24.11.2021r)
4. Bentivoglio M, Pacini P. Flippo Pacini: a determined observer. Brain Research Bulletin 38(2), 161-165, 1995.
5. Howard-Jones N. Robert Koch and the cholera vibrio: a centenary. British Medical Journal 288, 379-381, 1984.