fot.materiały prasowe Książę Zbigniew został pozbawiony dziedzictwa i wymazany z historii.

Dzieci władców mają zazwyczaj wiele szczęścia, mogąc liczyć na dostatnie życie jako następcy rodziców. Zdarza się jednak, że z rozmaitych powodów dany potomek nie jest mile widziany w rodzinie…

Zbigniew był synem księcia Władysława I Hermana, urodzonym między 1060 a 1075 rokiem. Historycy przypuszczają, że najpewniej przyszedł na świat w 1070 roku, choć tożsamość jego matki pozostaje nieznana. Bardzo prawdopodobne, że pochodziła z Mazowsza, z rodu Prawdziców. To sugeruje fakt, że po śmierci dziadka, Kazimierza Odnowiciela, Zbigniew otrzymał we władanie właśnie Mazowsze.

Zbyt wysokie progi

Według Galla Anonima Zbigniew był dzieckiem z nieprawego łoża, choć nie tylko ze względu na brak ślubu kościelnego rodziców (w tamtych czasach nie był on jeszcze wymagany, często zastępował go obrządek słowiański). Przyczyna leżała gdzieś indziej: w rażącej nierówności społecznej Hermana i jego partnerki. Kobieta nie była na tyle wysoko postawiona, by zostać prawowitą matką księcia.

Rodzicielka Zbigniewa została więc odprawiona do domu przed rokiem 1080, kiedy to Herman przejął tron polski po wygnanym starszym bracie, Bolesławie II Szczodrym. Wkrótce potem Władysław I poślubił czeską księżniczkę Judytę.

fot. Aleksandr Lesser/domena publiczna Rodzicielka Zbigniewa została więc odprawiona do domu przed rokiem 1080, kiedy to Herman przejął tron polski po wygnanym starszym bracie, Bolesławie II Szczodrym.

Jego pierworodny syn nie opuścił jednak dworu, gdzie był wychowywany na dziedzica tronu. To zmieniło się, kiedy w 1086 roku na świat przyszedł Bolesław, uznawany przez kościół i możnych za prawowitego pretendenta do tronu. W związku z tym ścieżka edukacji Zbigniewa raptownie się zmieniła i chłopca najprawdopodobniej przeznaczono do kariery duchownej.

Jeszcze w tym samym roku Zbigniew został wysłany przez ojca do Krakowa, gdzie rozpoczął naukę teologii, gramatyki, dialektyki i podstaw wiedzy o świecie. Judyta zmarła niedługo po urodzeniu Bolesława, a Władysław I ożenił się ponownie, z Judytą Marią Salicką, siostrą cesarza niemieckiego Henryka IV. To dodatkowo pogorszyło sytuację Zbigniewa, ponieważ nowa macocha traktowała go z dużym dystansem.

Można przypuszczać, że najstarszy syn Władysława I przeszkadzał jej w planach przejęcia władzy przez palatyna Hermana – Sieciecha. Dlatego Judyta Maria Salicka przekonała króla, by odesłał Zbigniewa do klasztoru benedyktynek w Saksonii, gdzie podobno otrzymał święcenia kapłańskie. 

Czytaj też: „My, Polacy, w żelazie się kochamy”. Jak posłowie Bolesława Krzywoustego zamknęli usta niemieckiemu królowi?

Polityczne uprowadzenie

Wpływ Sieciecha na decyzje podejmowane przez Władysława rósł. To denerwowało polskich możnowładców i czeskiego księcia Brzetysława II. Ten ostatni, pod pretekstem nieopłacenia trybutu za Śląsk, najechał na należące formalnie do niego ziemie. Na dworze czeskim zgromadziła się wtedy spora grupa przeciwników Sieciecha, którzy uciekli z Polski przed represjami. To właśnie oni namówili Brzetysława do uprowadzenia Zbigniewa z zakonu i sprowadzenie go do ojczyzny.

W ten sposób w 1093 roku pierworodny syn Władysława I wrócił do Polski, gdzie schronił się na dworze kasztelana wrocławskiego, Magnusa. Brzetysław ustanowił go księciem dzielnicowym na Śląsku, co Herman uznał za zdradę i ruszył do walki. Przegrał jednak i musiał uznać Zbigniewa za prawowitego potomka. Potwierdza to akt legitymizacji wydany w 1093 roku.

Sieciech jeszcze raz spróbował usunąć niewygodnego księcia, ale bezskutecznie. W 1097 roku Władysław I przydzielił Zbigniewowi Wielkopolskę, a Bolesławowi – Śląsk. Zastrzegł przy tym, że po jego śmierci synowie mają sprawiedliwie podzielić się pozostałymi dzielnicami: starszy miał przejąć Mazowsze, a młodszy Małopolskę.

Czytaj też: Podbój Pomorza przez Bolesława Krzywoustego. Piastowie wracają nad Bałtyk

Kochali się jak bracia

Bracia z początku władali swoimi dzielnicami w zgodzie. W 1100 roku udało im się wymusić na ojcu wygnanie Sieciecha, któremu prawdopodobnie odebrali przedtem wszystkie dobra. Pokój w rodzinie nie trwał jednak długo, bo zaraz po śmierci Władysława (4 czerwca 1102 roku) Zbigniew i Bolesław zaczęli się kłócić o podział ziem. Formalnie postąpili według wskazań ojca, ale żaden nie odpuścił prób przejęcia dzielnicy brata.

Zbigniew zawarł sojusze z książętami Borzywojem II i morawskim Świętopełkiem. Wspólnie wkroczyli na Śląsk. Spór między braćmi dotyczył także Pomorza, które Krzywousty pragnął włączyć do Polski, a Zbigniew – pozostawić jako niezależne księstwo. Przepychanki trwały aż do roku 1106, kiedy Bolesław najechał ziemie brata. Wielkopolscy możnowładcy poddali mu się bez walki, a Zbigniew musiał zaakceptować jego przewagę i zadowolić się oddanym w lenno Mazowszem.

fot.Jan Matejko/domena publiczna Przepychanki trwały aż do roku 1106, kiedy Bolesław najechał ziemie brata.

Już w kolejnym roku Zbigniew zbuntował się przeciwko Bolesławowi, za co ten zaatakował Mazowsze, wspierany przez wojska ruskie i węgierskie. W ten sposób całkowicie obalił rządy Zbigniewa, który został wypędzony do Pragi. Banitę wspierał między innymi cesarz Henryk V, który wypowiedział wojnę Bolesławowi III. Walki toczyły się w sierpniu i wrześniu 1109 roku na Śląsku, ale Niemcy nie dali rady Polakom i w końcu zbrojni się rozeszli.

Zbigniew nie dawał za wygraną. Henryk V w 1111 roku wymusił na Bolesławie III ugodę, pozwalającą pierworodnemu Władysława I na powrót do kraju. To jednak okazało się dla niego zgubne – zaraz po przekroczeniu granicy Zbigniewa pojmano i wyłupiono mu oczy.

Niedługo później zmarł, najprawdopodobniej wskutek zakażenia. Informacji o jego śmierci nie odnotowano w żadnej kronice, choć niektórzy przypuszczają, że nastąpiła nieco później – w 1113 roku, z którego pochodzi nekrolog z klasztoru benedyktyńskiego w Lubiniu, informujący o śmierci mnicha tynickiego, Zbigniewa. Historycy uważają, że może chodzić właśnie o przyrodniego brata Bolesława III Krzywoustego.

Bibliografia:

1. J. Banaszkiewicz, M. K. Barański, Poczet królów i książąt polskich Jana Matejki, Warszawa 1997.
2. M. Derwich (red.), Monarchia Piastów. 1038-1399, Warszawa–Wrocław 2003.
3. Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003.