fot.Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, lic. CC BY 2.5 Sztandar z 1831 roku ze słynnym hasłem (fot. Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, lic. CC BY 2.5)

Co znaczy „za naszą wolność” – nie trzeba tłumaczyć. Ale „waszą”? Do kogo apelował Joachim Lelewel? I kim był ten człowiek, wierzący, że tak łatwo dogada się z najgorszym wrogiem?

„Za naszą i waszą wolność”. Hasło to jest najprawdopodobniej autorstwa Joachima Lelewela, polskiego polityka, działacza niepodległościowego i historyka. Było ono umieszczane w językach polskim i rosyjskim w czasach powstania listopadowego na białych chorągwiach z czerwonym krzyżem, które zatykano w ziemię.

Żołnierze-analfabeci i obojętni oficerowie

Celem takich akcji było przekonanie rosyjskich żołnierzy do tego, że walka Polaków z caratem jest walką także o ich wolność.

Nawiązywano w ten sposób do idei porozumienia ze spiskowcami rosyjskimi w latach dwudziestych XIX wieku, kiedy popierano powstanie dekabrystów. Nie robiło to jednak na Moskalach żadnego wrażenia, bo szeregowi żołnierze byli analfabetami, a piśmienni oficerowie pozostawali obojętni.

Kim był Joachim Lelewel?

Joachim Lelewel urodził się w Warszawie w 1786 roku, uczęszczał do szkoły pijarskiej, po czym ukończył Uniwersytet Wileński w 1808 roku został wykładowcą w słynnym Liceum Krzemienieckim, lecz szybko przeniósł się do stolicy Królestwa Polskiego, gdzie pracował jako urzędnik.

Rozpoczął karierę uniwersytecką, był profesorem w Wilnie i Warszawie. Wydał wiele prac z zakresu historii starożytnej i średniowiecznej, miał dobre kontakty z młodzieżą i za to też został usunięty z katedry historii w Wilnie w 1824 roku „dla przecięcia szkodliwego wpływu”.

fot.domena publiczna Joachim Lelewel (fot. domena publiczna)

Napisał popularny zarys historii Polski Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane, był członkiem Towarzystwa Patriotycznego, za co został postawiony przed sądem, lecz uwolniono go z braku dowodów. Po wybuchu powstania Lelewel wszedł do Rady Administracyjnej, a później do Tymczasowego Rządu Narodowego oraz pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Patriotycznego.

Joachim Lelewel w powstaniu listopadowym

Uczestniczył w rokowaniach z wielkim księciem Konstantym w Wierzbnie i zgodził się na opuszczenie przez niego Królestwa Polskiego. Lelewel podkreślał, że powstanie nie jest skierowane przeciwko narodowi rosyjskiemu, lecz przeciwko carskiemu despotyzmowi: „nic nie mamy przeciwko narodowi rosyjskiemu, który miło nam pobratymczym nazywać i jego prawa szanować”.

Nie znalazło to oczywiście żadnego zrozumienia po stronie rosyjskich demokratów przetrzebionych zresztą po represjach Mikołaja I. Po upadku powstania został skazany zaocznie na powieszenie i konfiskatę mienia, od tej pory przez trzydzieści lat przebywał na emigracji. Zmarł 29 maja 1861 roku w Paryżu, pochowany został na cmentarzu Montmartre.

fot.domena publiczna Wielki książę Konstanty Pawłowicz na obrazie Józefa Ignacego Łukaszewicza (fot. domena publiczna)

Drugie życie hasła

Ponownie zdanie o walce „za naszą i waszą wolność” pojawiło się w oddziałach polskich na Węgrzech podczas Wiosny Ludów w 1848 roku i odtąd stale towarzyszyło żołnierzom polskim, często zmuszonym walczyć o kraj na obczyźnie.

Podczas II wojny światowej w zmienionej nieco formie („Za wolność naszą i waszą”) pojawiło się na sztandarach i w gazetkach frontowych.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Pozycja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia, podział akapitów oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst poddano podstawowej obróbce redakcyjnej.