Dlaczego upadły kolonie wikingów na Grenlandii? Naukowcy twierdzą, że to wina… morsów
fot.domena publiczna Morsy (fot. domena publiczna)
Przez długi czas kolonie ludzi Północy na Grenlandii wręcz rozkwitały. Wznosili oni okazałe budowle sakralne i siedziby, uzyskali nawet własne biskupstwo. W pewnym momencie ich osadnictwo się załamało. Naukowcy twierdzą, że wreszcie odkryli przyczynę.
Upadek osadnictwa wikińskiego na Grenlandii był całkowity. Powody takiego obrotu spraw zaczęli badać naukowcy ze Stanów Zjednoczonych. Jak donosi Associated Press, Thomas McGovern, antropolog z Hunter College w Nowym Jorku, zaczął poszukiwać odpowiedzi na pytanie, czy źródło wcześniejszego sukcesu kolonii nie stało się jednocześnie zarzewiem ich upadku.
Aby rozwiać wszelkie wątpliwości, naukowcy zgromadzili przykłady rozsianych po Europie przykładów luksusowych przedmiotów wykonanych z kości morsowej (czyli z kłów morsów). Najnowsze badania genetyczne pozwoliły prześledzić ich pochodzenie geograficzne. Dzięki temu można było wykazać, że w pewnym okresie używano kłów pochodzących niemal wyłącznie z Grenlandii.
Jak przypominają Bastiaan Star, James H. Barret, Agata T. Gondek oraz Sanne Boessenkool w artykule „Ancient DNA reveals the chronology of walrus ivory trade from Norse Greenland”, eksploracja i początki osadnictwa nordyckiego na Grenlandii około roku 980-990 n.e. były związane z polowaniami na morsy. Chodziło przede wszystkim o zdobycie kłów tych zwierząt. Transatlantycki handel nimi stał się motorem późniejszego rozwoju, w tym rozbudowy osad oraz budowy kościołów.
Fakt grenlandzkich polowań na wieloryby w celu pozyskania ich kłów potwierdza duża ilość znalezisk archeologicznych. Naukowcy natrafiają na czaszki morsów, ich fragmenty, zęby policzkowe, pozostałości po wyciętych kłach oraz rzeźbione obiekty. Ślady polowań dla mięsa są rzadkie.
Dokładnie przebadano mitogeny, czyli związki prowadzące do procesu podziału jądra komókowego, pochodzące z próbek pobranych z różnych znalezisk archeologicznych z terenu Grenlandii, Europy i Svalbardu. Dzięki temu opracowana została chronologia dalekodystansowego handlu tymi cennymi kośćmi. Co ciekawe, w trzynasto- i czternastowiecznej Islandii uważano, że mieszkający na Grenlandii wikingowie używają kości morsowej do wywierania wpływu na decyzje skandynawskich monarchów. Także dzięki kłom udało się utworzyć na wyspie biskupstwo i to w nich płacono dziesięcinę.
fot.domena publiczna Rekonstrukcja domostwa wikińskiego na Grenlandii (fot. domena publiczna)
James, Barret, Gondek i Boessenkool są zdania, że grenlandzki handel kłami narodził się i rozwinął zarówno dzięki lokalnym inicjatywom, jak i dzięki obejmującemu całą Europę zasięgowi kościelnej infrastruktury. Ostatecznie pomiędzy latami 20. XII wieku i XIV wiekiem zasiedlający wyspę wikingowie stali się prawdopodobnie jedynymi dostawcami kości morsowej na kontynencie.
Śledzący rozwój handlu kłami naukowcy zauważyli jednak drastyczną zmianę, która nastąpiła w drugiej połowie XIV wieku. Jak się okazuje, wikingowie mieszkający na Grenlandii niemal całkowicie zaprzestali wówczas handlu kością morsową. Badacze wiążą to z ogromnym spadkiem zapotrzebowania, który wstrząsnął organizacją społeczną i ekonomiczną wyspy. Ich zdaniem wpływ na niego mogły mieć mała epoka lodowcowa, Czarna Śmierć (która ogromnie zredukowała liczbę potencjalnych odbiorców), czy nawet… zmieniająca się moda. Ta ostatnia doprowadziła do wyparcia kości morsowej przez importowaną z Afryki kość słoniową. Naukowcy podkreślają brak próbek z XV wieku (nie istnieją lub nie zostały do tej pory znalezione).
Gdy upadł handel kością morsową, Grenlandia zaczęła się wyludniać. Ostatnie małżeństwo zawarto na wyspie w 1408 roku. Po tym wzmianki źródłowe o osadnikach ustają. Dokładana data opustoszenia kolonii nie jest znana
Źródła informacji:
- Bastiaan Star, James H. Barret, Agata T. Gondek oraz Sanne Boessenkool, Ancient DNA reveals the chronology of walrus ivory trade from Norse Greenland, „Proceedings of the Royal Society B”, nr 1884, zeszyt 285.
- Walrus bones provide clues to fate of lost Viking colony, apnews.com [dostęp 13.08.2018]
Osadnictwo wikingów na Grenlandii trwało od X do XIV wieku. Jego początkiem było ocieplenie się klimatu właśnie w X wieku natomiast koniec osadnictwa miał związek z ochłodzeniem tego klimatu w XIV wieku. Wikingowie w przeciwieństwie do Eskimosów, nigdy nie przystosowali się do życia jako myśliwi i łowcy tylko do końca istnienia swojego osadnictwa na Grenlandii, żyli tak samo jak w Skandynawii lub na Islandii. A więc z hodowli zwierząt oraz z polowań na morsy lub wieloryby. W miarę jak klimat się ochładzał i znikały pastwiska dla bydła, osadnictwo na Grenlandii zaczęło zniknąć bo wikingowie do końca swojego pobytu prowadzili taki sam sposób zyci jaki wynieśli ze swojej ojczyzny. Żeby nie być gołoslownym najpopularniejszym ubiorem wśród osadników były najnowsze ubrania z europy, gdy tymczasem eskimosi nosili dobrze chroniące przed zimnem ubrania ze skóry upolowanych zwierząt. To brak przystosowania do coraz chłodniejsze klimatu oraz głód i choroby spowodowały koniec osadnictwa wikingów na Grenlandii, a nie brak kłów morsów, chociaż i tu pewnie tak jak w przypadku czapek z futra swoje trzy grosze dołożyła moda.
„Fakt grenlandzkich polowań na wieloryby w celu pozyskania ich kłów potwierdza duża ilość znalezisk archeologicznych. Naukowcy natrafiają na czaszki morsów, ich fragmenty, zęby policzkowe,”
Wieloryby i kły?