fot.M. Oliva Soto/CC BY-SA 2.0 Czy niesłusznie oskarżamy Baumana o to, że Krzyż Walecznych otrzymał za zasługi dla KBW?

Wśród odznaczeń Zygmunta Baumana znajduje się Krzyż Walecznych. Media, pamiętające o komunistycznym zaangażowaniu wybitnego socjologa, chętnie powtarzają, że otrzymał go za zwalczanie polskiego podziemia. Ale czy było tak naprawdę? A może historyk, który pierwszy rzucił oskarżenie, po prostu się pomylił?

W artykułach publikowanych po śmierci Baumana informowano między innymi o służbie wojskowej słynnego socjologa w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego w latach 1945–53. Za udział w niszczeniu podziemia antykomunistycznego otrzymał rzekomo Krzyż Walecznych. Pisały o tym nie tylko niechętne Baumanowi media prawicowe, ale również dość życzliwy mu „Newsweek”. Przypomnijmy, że komunistyczne zaangażowanie profesora z Leeds było przyczyną protestów i zakłócania jego wykładów przez środowiska narodowe i kibicowskie.

Bauman – oficer KBW

Służba Baumana w KBW jest sprawą znaną i dyskutowaną od kilku lat. Ale skąd wzięła się informacja o Krzyżu Walecznych? Pojawiła się ona po raz pierwszy w artykule Piotra Gontarczyka Towarzysz „Semjon”. Nieznany życiorys Zygmunta Baumana, który został opublikowany w szóstym numerze „Biuletynu IPN” z 2006 roku. Opinię, że to powojenne zaangażowanie stało się podstawą dla odznaczenia, historyk ten oparł na wniosku awansowym z 1950 roku. Wojskowi przełożeni tak pisali wówczas o Baumanie:

Jako Szef Wydziału Pol[ityczno]-Wych[owawczego] operacji bierze udział w walce z bandami. Przez 20 dni dowodził grupą, która wyróżniła się schwytaniem wielkiej ilości bandytów. Odznaczony »Krzyżem Walecznych«.

fot.nieznany/domena publiczna Zygmunt Bauman brał udział w walkach o Wał Pomorski. Być może właśnie za to otrzymał Krzyż Walecznych? Na zdjęciu zdobycie Mirosławca.

Gontarczyk wysnuł więc pozornie logiczny wniosek: „Przeciwko zbrojnemu podziemiu walczył z bronią w ręku także Bauman. Otrzymał za to Krzyż Walecznych”.

Jednakże nawet w internecie łatwo można znaleźć informację, że Bauman otrzymał Krzyż na podstawie rozkazu Dowódcy I Armii Wojska Polskiego nr 141 z 19 maja 1945 roku. Stało się to zatem zanim 4. Dywizja Piechoty, w której socjolog służył w latach 1944–1945, została wcielona do KBW. Oddział znalazł się w Korpusie dopiero w czerwcu 1945 roku.

Jak można rozumieć tę rozbieżność dat? Czy Bauman otrzymał swoje odznaczenie jeszcze za służbę w czasie II wojny światowej, czy już za okres późniejszy? A może zostało mu ono nadane dwukrotnie?

Z prośbą o pomoc zwróciliśmy się do Wojskowego Biura Historycznego i do wdowy po Baumanie, Aleksandry Jasińskiej-Kani. WBH potwierdziło, iż w jego zasobach znajduje się wspomniany rozkaz Dowódcy I Armii WP o nadaniu chorążemu Zygmuntowi Baumanowi Krzyża Walecznych. Jasińska-Kania poinformowała nas natomiast, że jej mąż otrzymał odznaczenie za toczoną w styczniu i lutym 1945 roku walkę z Niemcami o Wał Pomorski. Dodała także: „Ten fakt był dla Zygmunta bardzo ważny i podważanie go sprawiało mu wielką przykrość”.

Więcej o Zygmuncie Baumanie przeczytacie w najnowszym numerze miesięcznika „Znak”. Kup z rabatem w naszej księgarni.

Zapomniane bohaterstwo?

Teoretycznie istnieje możliwość, że Bauman otrzymał Krzyż Walecznych nie tylko za odwagę na froncie II wojny światowej, ale również (po raz drugi) za służbę w KBW. W tym przypadku ciężar dowodu tej tezy spada jednak na ewentualnych oskarżycieli. Gontarczyk najwyraźniej zbyt pośpiesznie połączył w jedną całość dwa różne fakty, czyli udział profesora w walkach i przyznane mu odznaczenie.

Oczywiście sama kwestia Krzyża Walecznych nie przekreśla innych kontrowersji związanych ze służbą wojskową polskiego socjologa. Zygmunt Bauman był w okresie stalinowskim oficerem w pionie polityczno-wychowawczym Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Jednym z celów tej formacji było zwalczanie podziemia antykomunistycznego. Do tego w latach 1945-48 był on współpracownikiem Informacji Wojskowej. Sam Bauman w wywiadzie-rzece „Życie w kontekstach. Rozmowy o tym, co za nami i o tym, co przed nami” tak skomentował swój ewentualny czynny udział w łapaniu „bandytów”:

W »teren« – w wiejskie okolice Białegostoku – wysłano mnie tylko raz (…), o ile pamiętam mroźną śnieżną zimą z 1946 na 1947 rok. Zbrojne oddziały rozsiane po Białostocczyźnie – czasami wywodzące się z podziemnych organizacji, a w większości zwykłe gangi przestępcze, pozostałości i następstwa okupacyjnej demoralizacji, napadały na posterunki milicyjne, zatrzymywały pociągi, wyciągały pasażerów, ściągały z nich haracz i często poddawały egzekucji na miejscu. (…)

fot.Forumlitfest/CC BY-SA 3.0 Zygmunt Bauman jednoznacznie zaprzeczał jakoby czynnie brał udział w zwalczaniu antykomunistycznego podziemia.

Osobiście nie byłem świadkiem ani jednego przypadku użycia żołnierskiej broni. (…) Zadaniem wyprawy miało być aresztowanie uczestników licznych wówczas napadów (…). Nie spalili żołnierze ani jednej chaty, nie oddali ani jednego strzału. Pod adresami domowymi rebeliantów spisanymi na podstawie miejscowych donosów żadnego lub prawie żadnego z podejrzanych, o ile mi wiadomo, nie znaleziono.

Wobec tego, że publicznie dostępne dane na ten temat są dość skąpe, trudno dziś całościowo opisać charakter zaangażowania polskiego socjologa na rzecz komunizmu. Jednak nawet przy jego krytycznej ocenie warto opierać się na sprawdzonych informacjach.

Bibliografia:

1. Z. Bauman, R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska, Życie w kontekstach. Rozmowy o tym, co za nami i o tym, co przed nami, Warszawa 2009 [cytowany fragment pochodzi ze s. 155-156].
2. P. Gontarczyk, Towarzysz „Semjon”. Nieznany życiorys Zygmunta Baumana, „Biuletyn IPN”, nr 6 (65), czerwiec 2006 r., s. 74-83.
3. R. Kalukin, Profesor Zygmunt Bauman nie żyje. Miał 91 lat, „Newsweek” (wydanie internetowe), data publikacji: 9.01.2017 r. (dostęp: 8.01.2018 r.)

Więcej o biografii i twórczości Zygmunta Baumana przeczytasz w najnowszym numerze miesięcznika Znak:

ZNAK 752 1/2018: Lekcje Baumana

W pierwszą rocznicę śmierci Zygmunta Baumana pytamy: co zapamiętamy z jego książek? Dlaczego są dziś ważne? Czego uczy nas jego biografia? Skąd wzięła się międzynarodowa popularność Bauman?W Temacie Miesiąca: Wszystkie życia Zygmunta Baumana Mateusz Burzyk, Michał JędrzejekŚwiat poróżniony albo mały słownik Baumanowskich opozycji Tomasz KunzAnkieta: Obywatel świata Odpowiadają: Richard Sennett, Roberto Esposito, Eva Illouz, Thomas Leoncini, Mirosław BałkaAnioł historii boi się o przyszłość Dyskusja z udziałem: Dariusza Brzezińskiego, Macieja Gduli, Tomasza Majewskiego, Joanny …

Sklep	Format	Zwykła cena	Cena dla naszych czytelników
paskarz.pl		19.90 zł	19.90 zł idź do sklepu »