Nicolas de Largillière, portret Augusta II Mocnego (Augusta II Wettyna).

„Był to władca, któremu brakowało szczęścia” – podkreśla Konrad Wnęk z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Czy rzeczywiście Augusta II Mocnego można zrehabilitować? Zabrakło mu dobrej woli i talentu czy tylko uśmiechu fortuny?

„Całe moje życie było jednym nieprzerwanym grzechem. Boże, zlituj się nade mną”. Zdanie to miał wypowiedzieć na łożu śmierci król polski August II Wettyn w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1733 roku.

Trudno stwierdzić, czy tak wielkie poczucie winy ma odzwierciedlenie w faktach historycznych. Niewątpliwie był to bardzo zdolny władca, który snuł dalekosiężne plany odzyskania Inflant i przełamania potęgi szwedzkiej i pruskiej. Wzorując się na monarchiach absolutystycznych Francji i Prus, pragnął wprowadzić podobne rządy w Polsce. Natrafił jednak od samego początku na silną opozycję wewnętrzną i niekorzystną sytuację międzynarodową.

Dobry plan, źli przeciwnicy

Plany zdobycia Inflant w sojuszu z carem Piotrem I pokrzyżował młody król szwedzki Karol XII, który pobił wojska saskie w Inflantach i wtargnął w granice Rzeczypospolitej. Terytorium Polski, mimo iż formalnie nie brała ona udziału w tej wojnie, stało się głównym teatrem działań walczących wojsk.

August II Mocny (August II Wettyn) na obrazie M. Bacciarellego.

Efektem były wielkie zniszczenia, bowiem wielokrotnie przechodzące przez ziemie polskie wojska saskie, szwedzkie, rosyjskie grabiły i niszczyły kraj.

August II musiał w traktacie z Altranstädt koło Lipska zrzec się korony polskiej na rzecz Stanisława Leszczyńskiego. Dopiero po pokonaniu Karola XII przez Piotra I nad Połtawą (1709) August II mógł powrócić na tron. Ponowne próby ograniczania przez króla złotej wolności przy pomocy wojsk saskich, które stacjonowały w Polsce, doprowadziły do powstania konfederacji tarnogrodzkiej w 1715 roku.

Niejasny bilans

Przy poparciu cara udało się doprowadzić do ugody szlachty z królem na tak zwanym sejmie niemym w 1717 roku, na którym ograniczono także rolę hetmanów i uprawnienia skarbowo-wojskowe sejmików.

Bilans panowania Augusta II może jawić się jako niekorzystny dla Polski, jednak trudno nie dostrzec dobrej woli i ambicji wyprowadzenia kraju z marazmu. Był to władca, któremu zazwyczaj brakowało szczęścia.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Publikacja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.