Wczoraj zakończył się III Kongres Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski, na który zjechali naukowcy z czterech stron świata. O to, jak udała się tegoroczna odsłona zapytaliśmy profesora Andrzeja Chwalbę, który zainicjował tę cykliczną imprezę 10 lat temu.

Chęć uczestnictwa w kongresie i przysłuchiwania się dyskusjom badaczy zgłosiłam z odpowiednim wyprzedzeniem, rejestrując się na stronie internetowej. Po przybyciu na miejsce czekał na mnie pakiet powitalny, z płócienną torbą zawierającą między innymi bardzo elegancko wydany program wystąpień oraz angielskojęzyczne materiały promujące Kraków. Jeszcze tylko wydruk imiennego identyfikatora, który będzie miłą pamiątką i już można było ruszyć w kierunku sal, w których odbywały obrady. A było się komu przysłuchiwać.

Dyskutowali bliżsi i dalsi sąsiedzi, Polacy, Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Niemcy, Szwedzi, Hiszpanie, ale też naukowcy z najdalszych stron świata, m.in. z Australii, Japonii, czy Kanady. Zderzenie myśli, wizji i interpretacji, które pozwalało nabrać zupełnie nowej perspektywy na różne aspekty historii Polski, ale też obserwować zażarte spory i bitwy na argumenty. A nie obelgi, co jest ożywcze w kontekście obecnie modnej „kultury” wypowiedzi.

Jak to wszystko wypadło?

W ostatnim dniu kongresu, pośród przechadzających się korytarzami Auditorium Maximum UJ osób zauważyłam profesora Andrzeja Chwalbę, który był inicjatorem i organizatorem pierwszej konferencji z tego cyklu. W 2007 roku dopiero zaczęłam studia historyczne w Krakowie i I Kongres Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski zapadł mi w pamięć jako wydarzenie, którym żył cały mój wydział. W drugim kongresie też uczestniczyłam, z przyjemnością oraz zaciekawieniem obserwując, jak rozwinęła się ta inicjatywa. 14 października, w chwili gdy ostatni prelegenci wygłaszali swoje referaty, a moderatorzy zamykali dyskusje, poprosiłam prof. Chwalbę o podsumowanie wydarzenia:

Największy pożytek czerpiemy  z tego, że w ogóle ten kongres się odbył, że chcieli do nas przyjechać ludzie z całego świata, z sześciu kontynentów. W tym również nasi bracia niekiedy odłączeni, z Europy Środkowej, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Łotysze. To bardzo, bardzo istotne żeby o tych trudnych sprawach rozmawiać.

Nie ukrywamy, że stosunek do Rzeczpospolitej niejednokrotnie nas dzieli i sami jesteśmy wewnętrznie też podzieleni. To nie jest tak, że my, wszyscy Polacy, polscy historycy oceniamy pozytywnie to co się działo w Rzeczypospolitej, w końcu ona upadła więc do jakichś grzechów również się przyczyniliśmy.

fot.Aleksandra Zaprutko-Janicka Uczestnicy kongresu na korytarzach Auditorium Maximum.

Jak podkreślił profesor, odbywający się cyklicznie kongres pozwala badaczom historii Polski z różnych stron świata rozmawiać bez napięć. Przede wszystkim daje jednak możliwość w sposób kulturalny zbliżyć się do wypracowania wspólnych stanowisk w różnych kwestiach. Proces ten jednak utrudnia polityka historyczna rządów w Mińsku i Kijowie. Budzi ona nowe konflikty. Andrzej Chwalba wyjaśnia:

Polega to na tym, że ukraińska i białoruska oficjalna narracja rządowa zaczyna traktować ziemie ruskie korony jako ówczesną Ukrainę. W związku z tym rody, które uległy polonizacji są traktowane, przynajmniej niektóre z nich, jako rody ukraińskie. Białorusini za to w ogóle nie mają żadnych wątpliwości iż wszystkie rody, które tam mieszkały były białoruskie.

Sięgając dalej, dowodem tego jest też spór o Kościuszkę. Moniuszko jest przecież najwybitniejszym kompozytorem białoruskim, twórcą ich opery narodowej. To są spory, które wiążą się bardziej z polityką niż ze stanowiskiem historyków. Historycy są bardziej zdyscyplinowani, są bardziej umiarkowani w swych ocenach. Niekoniecznie kierują się racjami politycznymi. Wiadomo, żyją w konkretnym kraju, są wychowani w konkretnej kulturze i w związku z tym również w ich odbiorze widać ten odbiór zewnętrzny, polityczny i społeczny.

Historyk jak gwiazda rocka na koncercie?

Przeglądając program, trudno było zdecydować się, na który panel najlepiej pójść. Wybór był ogromny, a odbywało się ich kilka jednocześnie. Tak jak wielu innych uczestników migrowałam pomiędzy salami. W takich chwilach chciałoby się niczym święci z opowieści hagiograficznych opanować umiejętność bilokacji. Co najmniej. Zwłaszcza, że – co podkreśla profesor Chwalba – w Krakowie zjawiła się czołówka badaczy anglosaskich, którzy mają niezwykły talent do pięknego opowiadania, znakomitego pisarstwa i odkrywania problemów tam, gdzie inni ich nie umieją dostrzec. Jednak to nie wszystko. Jak zaznaczył profesor:

Również spojrzenie ze strony krajów skandynawskich, ze strony dalszych sąsiadów, na przykład Francuzów, a nawet Hiszpanów, na to co się działo w Rzeczpospolitej jest niezwykle inspirujące. Oni dotarli między innymi do takich źródeł do jakich my nie dotarliśmy. Dzięki temu dowiadujemy się, jaka była recepcja dawnej Rzeczypospolitej właśnie w imperium hiszpańskim, czy w imperium szwedzkim. Te materiały, które Szwedzi gromadzili, my do nich nie mieliśmy dostępu, a w tej chwili dzięki nim mamy. To jest wielka korzyść.

fot.Aleksandra Zaprutko-Janicka Teraz pozostaje czekać na kolejną edycję imprezy.

Frekwencja na III Kongresie Zagranicznych Badaczy Dziejów Polski dopisała. Co ciekawe, wystąpieniom naukowców z Polski i zagranicy przysłuchiwało się wielu uczniów szkół średnich, którzy zjawili się całymi klasami, wraz ze swoimi nauczycielami. Mój rozmówca podkreślał, że młodzież przyszła elegancko ubrana, ze świadomością, że uczestniczą w ważnym wydarzeniu, w czymś co ma charakter święta. Swoim zachowaniem i uczestnictwem w dyskusji pokazywali, że to prawdziwe klasy humanistyczne.

Wśród uczestników kongresu byli uczniowie z ośmiu krakowskich liceów, a także młodzież z Olkusza, Chrzanowa i Tarnowa. Jak zaobserwował profesor, goście kongresu byli tym pozytywnie zaskoczeni:

Jeden z referentów był tak zachwycony reakcją młodych ludzi, którzy dyskutowali, którzy stawiali trudne pytania, polemizowali z tymi poważnymi uczonymi, no to były klasy humanistyczne, widać było że to były klasy humanistyczne, zresztą potwierdzali to. Jeden z referentów powiedział, ze czuje się jak gwiazda rocka na koncercie. To jest najlepszy przykład tego, jaka była doskonała atmosfera, jak dobrze to wszystko wyglądało.