Wacław, Wańko (ur. ok. 1293, zm. 23 V 1336) – książę płocki, syn Bolesława II mazowieckiego i jego drugiej żony Kunegundy, córki Przemysła Ottokara II, króla Czech.

Jako najmłodszy z braci został obdzielony dopiero po śmierci ojca w 1313 r. Rządy Wacława i jego braci przypadają na okres, kiedy książęta mazowieccy musieli po raz pierwszy wybierać miedzy lojalnością wobec odbudowanego w 1320 r. Królestwa Polskiego a państwem zakonnym. Wacław dodatkowo związany był z Litwą poprzez swoje małżeństwo z córką Giedymina. Jako jedyny z książąt mazowieckich wystąpił w procesie polsko-krzyżackim w Inowrocławiu w 1320-1321 r. Jego zeznania nie są jednak interpretowane w sposób jednoznaczny. Wiadomo też, że w 1321 r. zawarł układ o pomocy wojskowej z Krzyżakami, co jednak nie przeszkadzało mu w utrzymywaniu dobrych stosunków z Litwą. Kontakty z Litwą uległy ochłodzeniu z nieznanych przyczyn po 1323 r., jednakże najazdy litewskie dotykały z reguły tylko dzielnic Siemowita i Trojdena.

Wacław musiał jednak budzić niepokój króla Polski, skoro uderzenie Władysława I Łokietka w 1325 r. skierowane było tylko na jego dzielnicę. Niepewną sytuacje polityczną pogłębił dodatkowo układ zawarty między Polską a Litwą. Wszystko to skłoniło Wacława i jego braci do zawarcia w 1326 r. w Brodnicy porozumienia z Krzyżakami. Układ ten dawał Krzyżakom możliwość ingerowania w politykę zagraniczną Mazowsza, nakazywał bowiem książętom mazowieckim konsultować z Zakonem ewentualne rozpoczynanie i kończenie konfliktów zbrojnych.

Układ brodnicki wpłynął zapewne na politykę Łokietka wobec Mazowsza. W 1327 r. król Polski najechał na dzielnicę Wacława, co wywołało reakcję Zakonu i jego atak na Kujawy. Rok później z nieznanych przyczyn Wacław zmienił sojusze polityczne i przeszedł do obozu Łokietka. Skutkiem tych wydarzeń była wspólna wyprawa Krzyżaków i Jana Luksemburskiego na księstwo płockie. Wojska czeskie zmusiły Wacława do złożenia hołdu ze swojej dzielnicy władcy Czech.

Układ lenny wiążący księstwo płockie z koroną czeską był początkiem szerszej akcji opanowywania Mazowsza przez Krzyżaków i Luksemburgów. Pomimo tych wypadków w czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1330-1331 r. Mazowsze pozostało neutralne. Wacław był żonaty z Elżbietą, córką Giedymina, księcia litewskiego. Miał z nią dwoje dzieci, w tym Bolesława III, który odziedziczył po nim księstwo płockie. Nad rządami Wacława zaciążyła kwestia hołdu złożonego królowi czeskiemu. Jednakże przy ocenie tego księcia należy pamiętać o skomplikowanej sytuacji geopolitycznej, w jakiej znajdowało się Mazowsze w pierwszej połowie XIV w. Położone pomiędzy odbudowującym się Królestwem Polskim a umacniającym swe wpływy państwem krzyżackim, nie miało szans na prowadzenie samodzielnej polityki.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Maciej Michalski – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. historii idei, historii kobiet oraz historii kształtowania się tożsamości narodowej Słowian w XIX wieku. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.