Twoja Historia

Portal dla tych, którzy wierzą, że przeszłość ma znaczenie. I że historia to sztuka dyskusji, a nie propagandy.

Siemowit IV (książę rawski 1373/79–1425/26, płocki 1379–1425/26 i bełski 1385/96–1425/26)

Pomnik Siemowita IV w Gostyninie.

fot.MOs810/CC BY-SA 4.0 Pomnik Siemowita IV w Gostyninie.

Siemowit IV (ur. przed 1352, zm. między 5 XII 1425 a 21 I 1426 w Gostyninie) – książę rawski, sochaczewski, płocki, gostyniński, płoński, wiski, kujawski i bełski, syn Siemowita III i Eufemii, córki Mikołaja II opawskiego. Nominalnie już na przełomie 1373/74 roku ojciec wydzielił mu dzielnicę, jednakże formalne rządy rozpoczął dopiero po 1379 roku, kiedy ojciec pisemnym aktem oddał mu we władanie ziemię płocką, sochaczewską, rawską, gostynińską i płońską.

Pierwsze lata rządów Siemowita są szczytem jego potęgi nie tylko na Mazowszu, ale i na arenie ogólnopolskiej. W 1381 roku wymusił na kurii gnieźnieńskiej wybór Dobrogosta z Nowego Dworu na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dobrogost miał zapewnić Siemowitowi koronację na króla Polski po śmierci Ludwika Węgierskiego. Wybór ten spotkał się z reakcją Ludwika, który zabiegami dyplomatycznymi skłonił elekta do zrzeczenia się urzędu. Po tym incydencie Ludwik zażądał od książąt mazowieckich złożenia hołdu. Janusz I złożył go niezwłocznie, zaś Siemowit odmówił.

W następnym roku król wysłał przeciwko niemu Zygmunta Luksemburskiego, narzeczonego Marii Andegaweńskiej, przyszłej królowej Polski, z ekspedycją karną. W czasie tej wyprawy Zygmunt odebrał hołd szlachty wielkopolskiej i kujawskiej oraz splądrował dzielnicę Siemowita na Mazowszu.

Na wieść o śmierci Ludwika szlachta wielkopolska i kujawska zwołała zjazd do Radomska, gdzie cześć zebranych wysunęła kandydaturę Siemowita do tronu polskiego. W 1383 roku wybuchła w Wielkopolsce wojna domowa pomiędzy zwolennikami Zygmunta Luksemburskiego i Siemowita. Tymczasem królowa-wdowa zmieniła plany, przeznaczając na królową Polski nie starszą Marię, lecz Jadwigę. Tym samym kandydatura Zygmunta została wyeliminowana. Zwolennicy Siemowita stworzyli wtedy plan jego małżeństwa z Jadwigą, do którego zjednano arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzętę.

Na zjeździe w Sieradzu w marcu 1383 roku okrzyknięto Siemowita królem Polski. Po jego stronie opowiedziała się znaczna cześć szlachty wielkopolskiej, kujawskiej i sieradzkiej. Książę zajął też zbrojnie te ziemie. Próbował także zakończyć wojnę w Wielkopolsce, zdobywając Kalisz, jednakże te działania zostały przerwane przez powtórną ekspedycję karną Zygmunta Luksemburskiego, tym razem na prośbę królowej-wdowy Elżbiety, która obawiała się o bezpieczeństwo Jadwigi. Siemowit został pokonany przez przeważające oddziały węgierskie, zaś Mazowsze doszczętnie spustoszone.

Jednocześnie możni małopolscy prowadzili już rokowania z księciem litewskim Jagiełłą, a ich pomyślne zakończenie ostatecznie przekreśliło szanse Siemowita na uzyskanie korony. Trwałym jego nabytkiem z czasów walki o tron były Kujawy, które na mocy układów z królowa Jadwigą zostały uznane za jego własność. Po zrzeczeniu się przez Siemowita pretensji do korony stosunki z Jagiełłą układały się bardzo dobrze. Jeszcze przed koronacją popierał przyszłego króla, złożył mu też hołd. Te dobre kontakty zostały przypieczętowane małżeństwem Siemowita z siostra Jagiełły, Aleksandrą.

Dodatkowym nabytkiem księcia, wynikającym z dobrych kontaktów z Jagiełłą, była ziemia bełska, nadana mu jeszcze w 1385 lub 1386 roku, zaś formalnie dopiero w 1396 roku. Od tego momentu stosunki z Jagiełłą zaczęły się psuć. Nie wiadomo dokładnie, jakie było podłoże tych konfliktów. Na pewno dużą rolę odegrała tu niedawna rywalizacja o koronę. Późniejsze próby zamanifestowania niezależności Mazowsza od Korony doprowadziły do odbierania Siemowitowi kolejnych ziem przez Jagiełłę.

Niepokój króla wzbudzały także długi księcia wobec Zakonu, zaciągane pod zastaw ziem; zagrażało to panowaniu polskiemu na Kujawach. Widomym wskaźnikiem złych stosunków polsko-mazowieckich było ociąganie się Siemowita w poparciu Jagiełły w czasie wojny z Zakonem w 1409–1411 roku. Następne lata przyniosły dalsze ochłodzenie stosunków. W pewnym momencie Jagiełło oskarżył nawet Siemowita o psucie monety i spisek na życie.

W 1422 roku książę mazowiecki przekazał władzę synowi Siemowitowi V, jednakże nie wycofał się z życia politycznego. Ostatecznie jego synowie po kilkakrotnych wezwaniach Jagiełły złożyli mu w imieniu swoim i ojca hołd z posiadanych ziem. Siemowit był żonaty z Aleksandrą, córką Olgierda, wielkiego księcia litewskiego. Miał 13 dzieci, w tym Siemowita V, Kazimierza II, Trojdena II i Władysława I.

Rządy Siemowita IV są okresem uszczuplania samodzielności Mazowsza. W początkach panowania władza jego rozciągała się w części Mazowsza, Wielkopolski i na całych Kujawach, a w ostatnich latach pozostała tylko ograniczona autonomia w ramach Korony. Siemowit został całkowicie pokonany przez swego konkurenta do tronu polskiego, Władysława II Jagiełłę.

Autor hasła:

Maciej Michalski – doktor habilitowany, historyk mediewista, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor prac poświęconych m. in. historii idei, historii kobiet oraz historii kształtowania się tożsamości narodowej Słowian w XIX wieku. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców polskich (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.