fot.domena publiczna Cesarz Michał III ogłasza Bazylego współcesarzem.
Michał III (ur. 19 I 840, zm. 23/24 IX 867 w Konstantynopolu) – cesarz bizantyński w latach 842–867. Pochodził z dynastii amorejskiej. Syn Teofila i Teodory. Ożeniony z Eudokią Dekapolitą.
Koronowany został na współcesarza jako dziecko w 840 roku, nie miał jednak realnego wpływu na politykę państwa pod regencją Teodory (tj. w latach 842–856), wspieranej przez Cezara Bardasa, brata Teodory, i Teoktistosa, jej faworyta. W 855 roku Teodora ożeniła syna z Eudokią Dekapolitą.
W 843 roku, po usunięciu Jana Grammatikosa, nowy patriarcha Metody zwołał synod, na którym przywrócono kult obrazów. W tym samym czasie Teoktistos wyruszył przeciwko Arabom okupującym Kretę. Sukces okazał się krótkotrwały, a wyprawa zakończyła tym fatalniej, że Bizantyńczycy ponieśli klęskę na lądzie u ujścia Mauropotamos do Bosforu. W wieku szesnastu lat Michał, przy wsparciu swego wuja Bardasa, przejął władzę (15 III 856). Teoktistosa zamordowano, a cesarzowa regentka odesłana została do klasztoru.
Historiografia bizantyńska przedstawiła Michała jako władcę kapryśnego, skłonnego do pijatyk, amatora wyścigów konnych i religijnych sporów na niskim poziomie, ignorującego sprawy państwa. A jednak po 856 roku można zaobserwować polityczną i kulturalną ekspansję Bizancjum. W pałacu Magnaura założono ośrodek naukowy, kierowany przez Leona Matematyka.
Jego najwybitniejszą osobowością w tych czasach był Focjusz. 25 grudnia 858 roku został on również patriarchą Konstantynopola. Ta wybitna indywidualność stała się przedmiotem ataków ze strony odsuniętego Ignacego, a wkrótce także ze strony Rzymu. Głównym zarzutem był niekanoniczny wybór na tron biskupi. W 861 roku legaci papiescy zostali nakłonieni do zaakceptowania tego stanu rzeczy, jednak w 863 roku na synodzie w Lateranie podjęto uchwałę o złożeniu Focjusza z patriarchatu.
Michał kontynuował starania o odzyskanie terenów okupowanych przez Arabów. Ugruntowanie pozycji Bizancjum na wschodzie pozwoliło mu zwrócić baczniejszą uwagę na obszar słowiański, zwłaszcza na Ruś, szczególnie że w 860 roku Rusowie po raz pierwszy pojawili się pod Konstantynopolem. Cesarz rozumiał, że najlepszą metodą nawiązania kontaktu z grupą nowych ludów będzie ich chrystianizacja. Postawa ta sprzyjała nie tylko podjęciu pierwszych misyjnych prób na Rusi, ale zwłaszcza działalności Cyryla i Metodego. Podjęcie chrystianizacji w rodzimym języku Słowian świadczy o wysokiej ocenie politycznej tego faktu w środowisku Konstantynopola. Niewątpliwy wpływ na to przedsięwzięcie miał Focjusz.
Przyjęcie chrztu z rąk bizantyńskich przez Rościsława otworzyło nowe możliwości wywierania nacisku na Borysa Bułgarskiego, który w 864 roku przyjął chrzest z rąk misjonarzy bizantyńskich i otrzymał imię Michał. „Konkurencja” misyjna na Bałkanach zaostrzyła konflikt z Focjuszem, którego kluczem stało się teraz sformułowanie Filioque.
Dramatyczny kres życia Michała był wynikiem jego kaprysu. Cesarz obdarzył przyjaźnią Bazylego Macedończyka, który był chłopskim synem i w bezwzględny sposób piął się po szczeblach kariery. Najpierw obaj zamordowali Bardasa (865), wkrótce Bazyli podniesiony został do rangi współcesarza (21 IV 866), a kilkanaście miesięcy później zamordował Michała.
Literatura: T. Wasilewski, Studia nad dziejami panowania cesarza Michała III, „Przegląd Historyczny” 61 (1970), s. 359–380.