Konstantyn X Dukas (ur. ok. 1006, zm. 22/23 V 1067 w Konstantynopolu) – cesarz bizantyński od 1059 roku. Pochodził z arystokracji anatolijskiej. Syn Andronika Dukasa, ożeniony z Eudokią Makrembolitissą, z którą miał siedmioro dzieci, w tym czterech synów (m.in. Michał VII Dukas i Andronik) oraz trzy córki.

Wyniesiony został na tron przy wsparciu arystokratycznego stronnictwa, Kościoła i po części Michała Psellosa, który był wcześniej doradcą obalonego Izaaka Komnena. Diadem przyjął 23/24 listopada 1059 roku.

Konstantyn zmierzał do naprawy administracji i prowadził sprzedaż urzędów, otwierał dostęp do senatu dla szerszych kręgów, w tym także mieszczan. Administracja uwolniona została od nepotyzmu i części biurokracji. Na szeroką skalę wydzierżawiał podatki.

Zabiegi te nie zapobiegły jednak ciągłemu topnieniu armii, co stało się groźne wobec pogorszenia sytuacji zewnętrznej. Normanowie pod wodzą Roberta Guiscarda rozszerzali swe posiadłości w południowej ItaIii (1059). Węgrzy przełamali front na Dunaju i zajęli Belgrad (1064). Na wschodnią część Bałkanów nacierali Pieczyngowie i Uzowie. Wydaje się, że tylko szerząca się wśród nich zaraza powstrzymała ich inwazję. Od wschodu przystąpili do ataków Seldżukowie.

Turcy przeszli przez Armenię, opanowali Cylicję (1065) i w 1067 roku zaatakowali Cezareę. W takich okolicznościach cesarz zmarł w maju tego roku, pozostawiając nieletnich synów. Rządy przejęła wdowa Eudoksja, która poślubiła Romana IV Diogenesa.

Literatura:

• M. Psellos, Kronika czyli historia jednego stulecia Bizancjum (976–1077), tłum. O. Jurewicz, Wrocław 1985.
• M. Angold, Cesarstwo bizantyńskie 1025–1204. Historia polityczna, Warszawa 1993, s. 56–60.

Autor hasła:

Kazimierz Ilski – profesor doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii starożytnej, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w historii Kościoła Wschodniego i Bizancjum. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.