Kazimierz Jagiellończyk (ur. 3 XI 1458 w Krakowie, zm. 4 III 1484 w Grodnie) – królewicz polski, święty, drugi syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, córki Albrechta II Habsburga, króla Niemiec, Czech i Węgier. Tak jak inni synowie królewscy był wychowankiem Jana Długosza i Kallimacha.

W 1471 roku, w czasie obejmowaniu tronu czeskiego przez starszego brata Władysława, trzynastoletni Kazimierz podjął wyprawę na Węgry (2 X 1471), która miała mu zapewnić koronę św. Stefana. Całe to przedsięwzięcie znalazło poparcie rodziny królewskiej, powołującej się na bliskie pokrewieństwo ze zmarłym Władysławem Pogrobowcem. Poparła je również część możnowładztwa węgierskiego, które zawiązało spisek przeciwko Maciejowi Korwinowi. Wyprawa poniosła klęskę ze względu na brak środków finansowych po stronie polskiej oraz niepodjęcie działań zbrojnych przez zbuntowanych panów węgierskich. Już w styczniu 1472 roku Kazimierz powrócił do Polski.

Niepowodzenia wyprawy, które pozbawiły go możliwości szybkiego zdobycia korony, przeżycia związane z zachowaniem się żołdactwa podczas odwrotu znalazły odbicie w psychice wrażliwego młodzieńca. Doznania były tak bolesne, że na długi czas osiadł na rozkaz ojca poza dworem, w Dobczycach.

Od 1475 roku ponownie brał udział u boku ojca w posiedzeniach rady królewskiej i był przygotowywany do objęcia tronu polskiego. W 1476 roku przebywał na terenie Prus, a w 1478 roku na Litwie. Po wykryciu spisku kniaziów ruskich przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi i jego synom, król pozostał na Litwie, a Kazimierz otrzymał rządy namiestnicze w Koronie z tytułem secundogenitus Regis Poloniae (1481). W rządach okazał się bardzo sprawny i pozostawił po sobie dobrą pamięć.

W tym czasie pojawiły się plany ożenienia go z córką cesarza Fryderyka III, jednak odmówił, tłumacząc się ślubami czystości i przeczuciem śmierci. Zły stan zdrowia, który według współczesnych powodowany był rozwijającą się gruźlicą, przyczynił się do odwołania królewicza w 1483 roku do Wilna. W końcu tego roku przybył wraz z ojcem do Grodna i tam śmiertelnie zaniemógł. Pochowany został w katedrze wileńskiej, w kaplicy później jemu poświęconej, a wybudowanej w tym czasie przez ojca.

Po śmierci królewicza zaczął się rozwijać jego kult, początkowo wśród ludu wileńskiego, a po odsieczy Połocka w 1518 roku także wśród możnych litewskich. Na prośbę Zygmunta I Starego papież Leon X prawdopodobnie w 1521 roku wydał bullę kanonizacyjną, która jednak do Polski nie dotarła. W 1602 roku ponowiono kanonizację i w 1604 roku w Wilnie odbyła się wielka uroczystość kanonizacyjna. W tym samym roku położono także kamień węgielny pod kościół pod wezwaniem św. Kazimierza w Wilnie.

Opinie współczesnych o nim są bardzo pozytywne, podkreślają jego cnoty, mądrość, zdolności i wielkie serce. Fizycznie był podobny do braci, wzrostu średniego, o ciemnych oczach i włosach. Literatura hagiograficzna akcentuje jego umiłowanie ubogich, gorliwą pobożność, dobroć serca.

Lit.: F. Papée, Św. Kazimierz, studia i szkice, Warszawa 1907; tenże, Św. Kazimierz, Lwów 1909.

Autor hasła:

Jacek Jaskulski – doktor nauk humanistycznych, historyk mediewista związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Biblioteką Kórnicką PAN. Współautor „Słownika władców polskich”, „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”. Zmarł w 2006 roku.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. „Słownik władców polskich” (Wydawnictwo Poznańskie 1999) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.