fot.szkic Jana Matejki, domena publiczna Święta Jadwiga Śląska (szkic Jana Matejki, domena publiczna)
Jadwiga (ur. ok. 1178/1180, zm. 14 X 1243) – księżna śląska, żona Henryka I Brodatego, święta, córka Bertolda, hrabiego Andechs (tytularnego księcia Meranii), i Agnieszki z rodu Wettynów.
Pochodziła ze znakomitego rodu. Wettynowie byli rodziną bardzo wpływową we wschodnich Niemczech (margrabiowie Miśni i Łużyc), a bawarscy Andechsowie robili wówczas błyskotliwą karierę dzięki wiernemu poparciu dla cesarskiego domu Hohenstaufów.
Z rodzeństwa Jadwigi dwóch braci zostało biskupami (Bertold, arcybiskup Kalocsy na Węgrzech i patriarcha Akwilei, Ekbert, biskup w Bambergu), a dwie jej siostry były żonami królów: Gertruda – króla węgierskiego Andrzeja II, Agnieszka – króla francuskiego Filipa II Augusta. Koligacje małżeńskie łączyły Andechsów z wieloma dynastiami. Jadwiga została ok. 1190-1992 r. wydana za Henryka, syna księcia śląskiego Bolesława I Wysokiego. W 1201 r. objął on samodzielne rządy. W bieżącej polityce Jadwiga zapewne nie uczestniczyła. Nie ulega natomiast wątpliwości, że wielkie znaczenie dla Henryka Brodatego miały jej koneksje rodzinne.
Być może jej związki z ojczyzną wykorzystywano też do ściągania osadników z Niemiec. Współdziałała na pewno w dokonanej przez męża fundacji klasztoru Cysterek w Trzebnicy (1202). Pewien niemiecki kronikarz odnotował, co jednak chyba nie zasługuje na wiarę, że fundacja ta była wotum przebłagalnym dla odwrócenia strasznej choroby (trąd?), na jaką zapadła Jadwiga. Przełom religijny wywołały w księżnej raczej nieszczęścia rodzinne, jakie spadły kilka lat później: siostra Agnieszka została oddalona przez króla francuskiego, siostra Gertruda zamordowana na Węgrzech (1213), a pozycja Andeschów gwałtownie załamała się po niesłusznym oskarżeniu ich o współudział w zamordowaniu króla niemieckiego Filipa Szwabskiego (1208). W 1209 r. Jadwiga i Henryk złożyli śluby czystości (z ich związku narodziło się już wcześniej siedmioro dzieci). Księżna wycofała się z czynnego życia do klasztoru w Trzebnicy (choć formalnych ślubów zakonnych nigdy nie złożyła).
Jej religijność wyrażała się żarliwą pobożnością (częste i długie modlitwy, lektura), surowym umartwianiem (unikanie wykwintnego jadła, proste szaty, nieużywanie obuwia nawet na mrozie, samobiczowanie) oraz szeroką działalnością dobroczynną i miłosierną (pielęgnacja żebraków i chorych, opieka nad ubogimi, wstawiennictwo w sądach, utrzymywanie kontaktów z ludnością). Przypisywano jej wielkie zasługi dla budowy kościołów (jej atrybutem stał się model świątyni). Przeżyła męża i syna Henryka II Pobożnego. Zmarła w Trzebnicy i tu została pochowana. Już za życia cieszyła się opinią świętości i wielkim autorytetem moralnym (w 1229 osobiście wymogła na Konradzie I mazowieckim uwolnienie męża). Z jej wpływem kojarzono też zasługi syna Henryka Pobożnego, poległego w walce z pogańskimi Mongołami (1241). Starania o kanonizację uwarunkowane były zresztą także politycznymi względami: miała być pierwszą świętą dynastii piastowskiej. Kanonizowana została przez papieża Klemensa IV w 1267 r.; krajowe uroczystości odbyły się w Trzebnicy, pełniącej funkcję ośrodka jej kultu. Kult św. Jadwigi bardzo szybko rozprzestrzenił się też na pozostałe ziemie polskie. Już w średniowieczu zaczęto ją uważać za współpatronkę Królestwa Polskiego (obok św. Wojciecha, św. Stanisława). Szczególne znaczenia miał jednak kult św. Jadwigi w lokalnej tradycji śląskiej. Był jednym z czynników określających świadomość regionalnej odrębności Śląska. Nawet protestanci śląscy (z zasady zwalczający kult świętych) z wielkim szacunkiem traktowali jej pamięć. Kult św. Jadwigi żywy jest do dziś zarówno w Polsce, jak i w Niemczech (zwłaszcza w środowiskach byłych mieszkańców Śląska). Uważa się ją obecnie za patronkę pojednania między obydwoma narodami.
Literatura:
- Księga jadwiżańska, Wrocław 1995.