Izaak I Komnen (ur. ok. 1007, zm. w 1060 lub 1061 w klasztorze Studios) – cesarz bizantyński w latach 1057-1059. Syn Manuela Erotikosa. Ożeniony z Katarzyną, córką Jana Władysława. Miał z nią córkę Marię i syna Manuela.

Doszedł do władzy dzięki arystokracji anatolijskiej, która postawiła go na czele rebelii 8 czerwca 1057 r. Był to właściwie akt aklamacji. W intronizacji znakomitą rolę odegrał patriarcha Konstantynopola Michał Kerularios, który domagał się ustąpienia Michała VI i 1 września tegoż roku koronował Izaaka. Kiedy obwołano Izaaka cesarzem, znalazł on swe polityczne zaplecze wśród handlarzy i zawodowych cechów Konstantynopola. Kerularios sądził, że zdobył tron dla Izaaka i dlatego może nim powodować. Szybko przekonał się jednak, że jego władza nie jest nieograniczona. 8 listopada 1058 r. zmuszono go do opuszczenia Konstantynopola. Wkrótce patriarcha zmarł, a cesarz zmuszony był prowadzić misterną grę, aby uspokoić nastroje społeczne i zrzucić z siebie odpowiedzialność za śmierć biskupa, którego natychmiast potraktowano jako świętego.

Izaak nawiązywał do militarnych cnót cesarzy rzymskich i troszczył się o odbudowę armii. Prowadził rygorystyczną politykę finansową. Przywrócił ustawę Nikefora Fokasa, na mocy której pozbawił klasztory największych posiadłości. Rewindykował przy tym dobra państwowe. Zabiegi o tron zmusiły Izaaka do wycofania większości oddziałów wojskowych z Anatolii, co otwarło Seldżukom możliwość głębokiego penetrowania tego terytorium. W lecie 1059 r. podjęto kampanię wojenną przeciwko Pieczyngom, mimo iż obowiązywał wówczas zawarty z nimi pokój. Sukcesy okazały się krótkotrwałe.

Po powrocie z wyprawy Izaak zastał w stolicy nieprzychylną atmosferę, podgrzewaną przez odsuniętych od władzy arystokratów. Kiedy cesarz poczuł się chory, Michał Psellos przekonywał go, że powinien udać się do klasztoru, co w praktyce oznaczałoby złożenie władzy. Podsunął też kandydaturę Konstantyna Dukasa, który poślubił bratanicę Kerulariusza i znajdował poparcie w Konstantynopolu. Izaak przyjął ostatecznie sugestię Psellosa i abdykował 21/22 listopada 1059 r. Zmarł w klasztorze Studios kilkanaście miesięcy później.

Literatura:

• M. Angold, Cesarstwo bizantyńskie 1025-1204. Historia polityczna, Warszawa 1993, s. 61-68.

Źródło:

Powyższe hasło ukazało się pierwotnie w publikacji książkowej pt. Słownik władców Europy średniowiecznej (Wydawnictwo Poznańskie 2005) pod redakcją Józefa Dobosza, przygotowanej przez historyków związanych z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu i z Polską Akademią Nauk.

Autor hasła:

Kazimierz Ilski – profesor doktor habilitowany, historyk specjalizujący się w historii starożytnej, związany z Instytutem Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w historii Kościoła Wschodniego i Bizancjum. Współautor „Słownika władców Europy średniowiecznej” oraz „Słownika władców Europy nowożytnej i najnowszej”.