fot.Alexander Roslin/domena publiczna Portret Gustawa III.
Gustaw III (ur. 24 I 1746 w Sztokholmie, zm. 29 III 1792 w Sztokholmie) – król Szwecji od 1771 roku. Najstarszy syn Adolfa Fryderyka, króla Szwecji, i Ludwiki Ulryki, córki Fryderyka Wilhelma I, króla pruskiego. Ze związku małżeńskiego z Zofią Magdaleną (1746–1813), córką Fryderyka V, króla Danii, pozostawił syna Gustawa IV Adolfa (1778–1837), króla Szwecji w latach 1792–1809.
Odebrał staranne wykształcenie. Jednym z jego wychowawców był wybitny polityk, hrabia Carl Gustav Tessin. Zapatrzony we francuski model ustrojowy, dążył do absolutyzmu oświeconego. W 1768 roku przygotował wraz z grupą polityków należących do partii „kapeluszy” projekt nowej konstytucji i postulował rozszerzenie uprawnień królewskich. Po objęciu tronu (1771) krytykował rządy parlamentarne, zwracał uwagę na powszechna anarchię, korupcję, ingerencję obcych mocarstw w życie polityczne kraju. W sierpniu 1772 roku dokonał zamachu stanu, opierając się na szlacheckim korpusie oficerskim, i wymusił na sejmie zgodę na przyjęcie nowej konstytucji wprowadzającej absolutną władzę króla.
Był zwolennikiem fizjokratyzmu (wolnego rynku, opartego na produkcji rolniczej), dążył do zniesienia przywilejów i monopoli. Ustanowił wolny handel zbożem w Finlandii (1775), a następnie w całym królestwie (1780). Przeprowadził reformę walutową (1776–1777), kodyfikację prawa cywilnego (1775–1778), zmodernizował wymiar sprawiedliwości (zniósł tortury, proces o czary i sądy nadzwyczajne), rozbudował armię i flotę. W 1774 roku znowelizował prawo o wolności druku, zawężając zakres swobód. Mimo dużego oporu kleru przeforsował w 1779 roku deklarację o wolności religii.
Był wielkim miłośnikiem teatru, protektorem sztuk pięknych, literatury i nauki. W 1786 roku założył Akademię Szwedzką. Korespondował z Diderotem i Wolterem, pisał dramaty historyczne. Opublikował anonimowo traktat O niebezpieczeństwie wagi politycznej albo wykład przyczyn, które zepsuły równoważność na północy, od wstąpienia na tron rosyjski Katarzyny II, który, przełożony na język polski w 1790 roku, odegrał pewną rolę w propagandzie politycznej stronnictwa reform w okresie Sejmu Czteroletniego.
W 1788 roku rozpoczął wojnę przeciw Rosji. Kierując osobiście operacjami floty w Zatoce Fińskiej, odniósł 9 lipca 1790 roku świetne zwycięstwo nad Rosjanami w bitwie morskiej pod Ruotsinsalmi (Svensksund). Traktat pokojowy w Värälä (14 VIII 1790) nie przyniósł Gustawowi zdobyczy terytorialnych. Caryca Katarzyna II wyrzekła się jednak ingerowania w wewnętrzne sprawy Szwecji i uznała „konstytucję gustawiańską” z 1772 roku.
Dalsze reformy Gustawa spotkały się z silnym oporem opozycji arystokratycznej, która przygotowała spisek na życie króla. Zamach został przeprowadzony w operze sztokholmskiej podczas maskarady 16 marca 1792 roku. Zraniony strzałem Gustaw zmarł dwa tygodnie później.